Üretim teknolojisine bağlı olarak bir gıdanın helal ya da haram olarak kabul edilmesinde kullanılan kavramlardan birisi istihaledir. İstihale, fıkıhta bir temizleme aracı sayılmaktadır. Yani habis veya haram olan bir madde istihale geçirdikten sonra temiz olabilir.
Fıkıhta istihale kavramı, “bir hakikatin değişip, bir başka hakikate dönüşmesi” olarak yorumlanmaktadır. Bu dönüşüm temiz bir maddenin istihale sonucu kirli bir maddeye dönüşmesi olabileceği gibi kirli bir maddenin istihale sonucu temiz bir maddeye dönüşüp adının değişmesi de olabilir.
Ancak burada bahsedilen kirli bir maddenin temizlenmesi veya temiz bir maddenin kirlenmesi değil geri dönüşümsüz olarak farklı bir maddeye dönüşmesidir. Örneğin Müslümanlar için haram olan domuz eti çok iyi pişirildiğinde içerdiği tüm zararlı mikroorganizmalardan arındırılabilir ancak bu işlem domuz etini helal yapmaz. İstihale için en güzel örnek, helal olan üzümden üretilen şarabın haram, şaraptan üretilen sirkenin ise helal olmasıdır. Bu örnekte üzüm suyundan elde edilen farklı ürünlere helal/haram hükmünün uygulanmasına neden olan şart teknolojik işlem neticesinde maddenin değişmiş ve yeni bir yapı meydana gelmiş olmasıdır.
Günümüzde gıda, ilaç ve kozmetik sanayiinde sıklıkla kullanılan jelatin için de benzer tartışmalar yapılmaktadır. Jelatin; kemik, eklem ve kas gibi hayvansal dokuların çeşitli yöntemlerle muamele edilmesi sonucu oluşan bir madde olup dünyada üretiminin büyük bir bölümü domuz orijinlidir. Jelatin üretiminde domuz et proteinlerinin istihaleye uğradığı yönünde görüşler bulunmaktadır. Bu görüşlerin temelinde, hayvansal dokuların asit ve alkaliler ile muamele edilmesi sonucunda kollajen adlı bağdoku proteininin yapısının değişerek yeni bir madde olan jelatinin oluşması yatmaktadır.
Maalesef farklı görüşlerin bulunması, konunun hassas olması ve ekonomik boyutları nedeniyle jelatin konusu bir türlü neticeye ulaştırılamamaktadır.
Jelatin üretim teknolojisinde hayvansal dokuların istihaleye uğradığı kabul edilse dahi üretimde tek kaynak domuz değildir. Her ne kadar dünyada domuz eti üretiminin çok fazla olmasından dolayı gıda değeri taşımayan yan ürünlerinden jelatin elde edilmesi çok karlı da olsa jelatinin domuzdan üretilmesi bir zorunluluk değildir. Bu nedenle benim görüşüm Müslüman toplumlarda güvenli tarafta kalıp gıda, ilaç ve kozmetik ürünlerinde sığır ve koyun başta olmak üzere helal olan hayvansal dokulardan elde edilen jelatinin kullanılması yönündedir.
Ülkemizde sanayide kullanılan jelatinin çok büyük bir bölümü ithal edildiğinden kaynak hayvan türünün laboratuvar analizleriyle belirlenmesi büyük önem taşımaktadır.
