" Sosyal mesafe" Kovid-19 ile mücadele nedeniyle oldukça aşina olduğumuz bir kavram haline gelmiş olsa da aslında doğada sağlıklı hayvanların tedbir amaçlı veya hasta hayvanların hastalığın etkileri olarak sergiledikleri bir davranıştır.
Bu konuda geçtiğimiz gülerde saygın bilim dergilerinden olan Science’da enteresan bir makale yayımlandı. Makalede, bulaşıcı hastalıkların, konağının sosyal davranışlarında çeşitli değişiklikleri tetikleyebildiği çarpıcı bazı örneklerle ifade edilmiş.
Sosyal böceklere bazı hastalık yapıcı mantar türleri bulaştıktan 15 dakika sonra henüz hastalık belirtileri ortaya çıkmadan böceklerde yuvadaki diğer böceklerden uzaklaşma gibi bazı davranış değişiklikleri belirlemiş. Aynı mantar hastalığına, maruziyetten sonraki saatler içinde karıncalarda da kendi kendini izole etme ve bakım tepkilerinin tetiklendiği gözlenmiş.
Bir başka örnekte ise, bazı konakçılarda henüz hastalık bulaşıcı safhada değilken bir takım sinyallerin ortaya çıktığı ifade edilmiş. Mesela, virüsle enfekte olmuş veya bağışıklığı zorlanmış farelerin belirli kokular salgıladıkları, bağışıklığı zayıf olan insanların hoş olmayan bir vücut kokusuna sahip oldukları ortaya konmuş. Bazen de hastalıkların canlılarda görsel değişikliklere neden olduğu belirtilmiş. Bir balık türü olan Trinidad lepisteslerinde dış parazit hastalıklarında ortaya çıkan görsel değişiklikler nedeniyle sağlıklı olanların bu balıklardan uzaklaştığı tespit edilmiş.
Demek ki, hastalık etkenleri bulaştıkları canlılar ile henüz enfekte olmamışların davranışlarında çok çeşitli değişikliklerin ortaya çıkmasına neden olabilmekte. Bu değişiklikler, hastalığa maruz kaldıktan kısa bir süre sonra ya da hastalık belirtilerinin meydana geldiği geç dönemde ortaya çıkabilmekte.
Hastalıklara bağlı değişimler nedeniyle sosyal ilişkilerin yeniden düzenlenmesi ile hastalığın yayılım kapsamı ve hızı ciddi manada etkilenebilmekte. Doğada bazı canlılar hastalık riskini azalttığı için davranışsal sosyal mesafeyi geliştirmiş olsalar da, bu davranışlar, diğer avcılara karşı korunma ve işbirliğine dayalı yiyecek bulma gibi grup yaşamının birçok faydasından mahrum kalmalarına neden olmakta.
Doğada insan dışı canlılardaki sosyal mesafe davranışları hastalık etkenlerinin bulaşma dinamikleri ve hastalığın şiddetindeki evrimleşme de dahil olmak üzere halk sağlığı ile ilgili ekolojik ve evrimsel süreçlere önemli bilgiler sağlama potansiyeline sahip.
Dolayısıyla Science dergisinde yayımlanan bu makale aslında doğada insanlara benzer sosyal yapılara sahip canlılar üzerine yapılan incelemelerin sosyal mesafe önlemlerinin etkisi, değişkenliği ve süresi gibi faktörlerin halk sağlığının korunması üzerine ne derece etkili olabileceğinin tespiti amacıyla ne denli önemli olduğunu ortaya koymakta.
