Define ve definecilik Türkiye’de her zaman insanların ilgisini çeken konulardan olmuştur. Eski, antika altın, gömü, vb. gibi birtakım materyal aramak, kolay kazanç kaynağı olarak görülmektedir. Bir anda zengin olmak isteyen vatandaşlarda, özellikle “Define aramak suç mudur?” sorusu merak konusu olmaktadır. Defineciler bir gün zengin olurum düşüncesi ile define arama işini alışkanlık haline getirerek bir ömür boyu bu işin peşinden koşmaktadır. “Peki define arayanlar bu işin cezası olup olmadığını bilerek mi hareket etmektedirler? Define aramanın, cezası olup olmadığını ya da bu iş için izin alınması gerektiğini bilseler, define aramaya devam ederler miydi? Gelin hep birlikte define aramak suç mu? Define aramanın cezası nedir?” gibi soruların cevaplarına bir göz atalım.
Yasa dışı yollardan kazı yapılmasını ve tarihi eser kaçakçılığını önlemek amacıyla kanun koyucu bir takım düzenlemeler yapmıştır. Bu vb. durumlar karşısında kanuna aykırı hareket etmemek ve hakkınızda herhangi bir cezai müeyyide uygulanmaması için Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ve Define Arama Yönetmeliği’ni incelemek yol gösterici olacaktır.
Define arama izni nasıl alınır?
5879 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’na göre kanunda belirtilen yerlerde kazı ve define araması yapılamayacağı hüküm altına alınmış ve aynı kanunun Araştırma, Sondaj, Kazı ve Define Arama başlıklı 35. maddesine göre; “Taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarını meydana çıkarmak üzere, araştırma, sondaj ve kazı yapma hakkı, sadece Kültür ve Turizm Bakanlığı’na aittir.” şeklinde düzenlenerek, define aramak isteyenlerin Define Arama Yönetmeliği uyarınca izin almaları gerektiği ancak;
Define Arama Yönetmeliği’nin 5. maddesi vd. düzenlenen “Define aramak isteyen Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı gerçek kişiler, define arayacakları yerin bağlı olduğu mülki amire bir dilekçe ile müracaat ederler.” şeklinde düzenlenerek define aramak isteyenlerin izin ve müracaat usulü düzenlenmiştir.
Aynı kanunun 50. maddesinde “Define arama” başlığı altında ancak şu durumlarda izin verilebileceği düzenlenmiştir; “Define aramak isteyenlere, bu Kanunun 6’ncı maddesinde korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlığı olarak belirtilen yerler ile tespit ve tescil edilen sit alanları ve mezarlıklar dışında, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca define arama ruhsatnamesi verilebilir. Define aramak isteyenlere aynı süre içinde birden fazla yerde arama izni verilemez.” şeklinde düzenlenmiş define arama, kazı yapma faaliyetleri bakanlık iznine tabi tutulmuştur.
Buradan çıkan sonuç ise hiç kimse kendi başına kazı, define ve bunun gibi şeyler arayamayacak ve bulduğu defineleri kendi başına çıkaramayacaktır. Yukarıda usulleri belirtilen izinler alınmadan yapılan define aramaları da cezai yaptırıma tabi tutulmuştır.
İzinsiz define arama suçunun cezası
İzinsiz araştırma, kazı ve sondaj yapanlar 5879 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 74. maddesi hükmü gereğince cezalandırılacaklardır. Bu hükme göre; “Kültür varlıkları bulmak amacıyla, izinsiz olarak kazı veya sondaj yapan kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır. Ancak, kazı veya sondajın yapıldığı yerin, sit alanı veya bu Kanuna göre korunması gerekli başka bir yer olmaması halinde, verilecek cezanın üçte biri indirilir. İzinsiz olarak define araştıranlar, üç aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Ancak, bu fiillerin yurt dışına kültür varlıklarını kaçırma amacıyla, bu varlıkların korunmasında görevli kişiler tarafından işlenmesi hâlinde, verilecek ceza iki katına kadar artırılır.” şeklinde bireyler tarafından izin alınmadan yapılan her türlü kazı faaliyetleri cezalandırılmıştır.
İzinsiz kazı yapanların bulduğu define vb. gibi kültür varlıklarını soruşturma başlamadan önce, mahalli mülki amire teslim etmesi; kovuşturma başlayıncaya kadar ise izinsiz olarak define araştıran kişinin; “cihazları temin eden kişilerin kimliklerini açıklaması, yakalanmalarını sağlaması” durumunda mahkeme, ceza da indirim yapabilecek, ceza verilmesine yer olmadığına karar verebilecektir.
Bu kanun kapsamında kalan suçlar nedeniyle el konulan taşınır, kültür ve tabiat varlıkları, müzeye teslim edilecektir.
