Geçmişi Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk yıllarına dayanan Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TİGEM), 1984 yılında hara ve inekhaneler ile devlet üretme çiftliklerinin tek çatı altında toplanmasıyla kuruluyor. Geçen hafta sonu ziyaret ettiğim TİGEM bünyesinde yer alan Karacabey Harası da Osmanlı sarayının at ihtiyacını karşılamak üzere 1300 yılında Çiftlikat-ı Hümayun adıyla kurulmuş 88 bin dönümlük yeşil Bursa'nın nadide yerlerinden biridir. TİGEM, yeni yatırımlarıyla gelişme sürecini hızlı bir şekilde devam ettirmekte ve bu kapsamda, tarımsal üretimde verimliliği ve sürdürülebilirliği artırmayı hedeflemektedir. Çiftçilerin sertifikalı tohuma kolay ulaşımını sağlamak amacıyla da ülke genelinde bayi otomasyon sistemiyle çalışan 304 adet TİGEM bayisi bulunuyor.

“Tarım Varsa Hayat Var”

Bir grup gazeteci arkadaşla birlikte davetli olduğum, Güvenilir Ürün Platformu ve Tarım ve Orman Bakanlığı’nın iki yıl önce başlattığı “Tarım Varsa Hayat Var” projesinin yeni toplantısı TİGEM Karacabey İşletmesi’nde yapıldı. TİGEM’in zirai üretim ve tohumculuk konusundaki çalışmalarının konuşulduğu toplantıda kamuoyunda doğru bilinen yanlışlara da dikkat çekildi. Güvenilir Ürün Platformu Başkanı Celal Toprak’ın açılış konuşmasını yaptığı toplantıda TİGEM Genel Müdürü Dr. Hasan Gezginç “TİGEM, Türk devlet geleneğinin inşa ettiği 1000 yıllık bir misyonun temsilcisidir” ifadesini kullandı. Toplantıda TİGEM Hayvancılık Daire Başkanı Faruk Erkan, Bitkisel Üretim Dairesi Başkanı Ali Noyan Avgın, At Islahı ve Yetiştiriciliği Daire Başkanı Dr. Ali Ayar, İnsan Kaynakları Daire Başkanı Gürcan Çatal, Karacabey Tarım İşletmesi Müdürü Ünal Kılıç da yer aldı.

“Yerli tohumda yüzde 96’yı yakaladık”

TİGEM'in yerli tohum üretiminde önemli bir yol katettiğini açıklayan TİGEM Genel Müdürü Dr. Hasan Gezginç, 1980’li yıllarda yerli tohum üretiminin sadece yüzde 15 civarında olduğunu, ancak yapılan çalışmalar sonucunda bu oranın yüzde 96'ya çıktığını belirtti. Türkiye'nin GDO'lu tarım yapmayan ender ülkelerden biri olduğunun da altını çizen Gezginç, "Ülkemizde 1 kg bile GDO'lu üretim yok. GDO'nun insan üzerinde değişikliklere neden olabileceğine dair şüpheler var. Bu nedenle Türkiye, GDO'lu tarım konusunda çok sıkı kontroller yapıyor" ifadelerini kullandı. Ayrıca TİGEM'in yerli tohum üretiminde yeni uygulamalara da yöneldiğini söyleyen Gezginç, "Gelişmekte olan ülkelerde var olan dairesel tarım dâhil birçok yeni uygulamayla tohum üretiyoruz" dedi.

Yarış atı da yetiştiriliyor

  • TİGEM, sertifikalı tohum ve üstün vasıflı damızlık gibi materyallerin üretimi ve dağıtımıyla ilgili faaliyet göstermektedir.
  • 1 milyon dekar arazi sulamaya açılmıştır. Bu sayede, kuraklığa karşı daha dayanıklı olan ve daha yüksek verim sağlayan bitkilerin yetiştirilmesi mümkün olmuştur.
  • Yapılan sulama ve teknolojik yatırımlarla ülkemiz çiftçilerinin talepleri olan kaliteli ve verimli hububat tohumu üretimi, tarımsal kuraklığa heba edilmeden garanti altına alınmıştır.
  • Mekanizasyonun tamamı en ileri teknolojilerle yenilenmiştir. Bu sayede, üretim süreçleri daha verimli hâle getirilmiştir.
  • Tarımda ileri teknoloji kullanımı, tohumluk ve damızlık üretiminin her alanında yaygınlaştırılmıştır. Bu vesileyle üretimin kalitesi ve verimliliği artmıştır.
  • Ülkemizin önemli ölçüde açığı bulunan çeşitlerde sertifikalı tohum üretimi noktasında özel sektör iş birliğine dayalı üretim alanları artırılmıştır. Dolayısıyla üretim kapasitesi artırılmış ve maliyetler düşürülmüştür.
  • Her yıl Kangal ve Akbaş ırkı olarak 200 civarında Türk çoban köpeği yetiştirilmektedir.
  • Her yıl ortalama 260 baş yarış tayı sektöre kazandırılıyor.
  • TİGEM işletmelerinde 5 bin kovan kapasite ile arıcılık faaliyetleri yürütülüyor.

Safkan Arap atı yetiştiriciliği;

TİGEM’in en değerli faaliyetlerinden biri de at yetiştiriciliğidir. Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluş yıllarına kadar uzanan ülkemizdeki atçılık faaliyetleri, günümüzde TİGEM tarafından sürdürülüyor. Bursa'daki Karacabey Harası, Malatya'daki Sultansuyu Harası ve Eskişehir'deki Anadolu Harası olmak üzere üç işletmede safkan Arap atı yetiştiriciliği yapılmaktadır. TİGEM'de toplam bin 455 baş safkan Arap atı bulunuyor ve her yıl da ortalama 260 baş yarış tayı yetiştirilerek atçılık sektörüne kazandırılıyor. TİGEM'in atçılık faaliyetleri, 49 ana ve 12 baba kan hattı ile sürdürülmektedir. Son olarak 2023 yılında TİGEM, 245 baş tayın satışından toplam 104 milyon 493 bin 500 lira gelir elde etti. TİGEM'in safkan Arap atı yetiştiriciliği, Türkiye'nin atçılık sektörünün gelişmesine önemli katkılar sağlıyor. TİGEM tarafından yetiştirilen atlar hem yurt içinde hem de yurt dışında düzenlenen yarışlarda önemli başarılar elde etmektedir.

Bitkisel üretim faaliyetleri

TİGEM, işletmelerin yer aldığı bölgelerin iklim şartlarına göre belirlenen 31 çeşit buğday, yedi çeşit arpa, üç çeşit tritikale ve bir çeşit yulaf olmak üzere 42 çeşitte sertifikalı hububat tohumları üretiyor. TİGEM Ceylanpınar Tarım İşletmesinde geçen yıl 25 ton/saat kapasiteli tohum hazırlama tesisi hizmete alındı. Bu yatırımla birlikte TİGEM’in sertifikalı tohum hazırlama kapasitesi 350 ton/saate ulaştırıldı. TİGEM işletmelerinde 2002 yılında 210 bin dekar olan sulu tarım arazileri, 2023 yılında yapılan yaklaşık 290 Milyon TL yatırımla 4,5 kattan fazla artışla 995 bin dekara çıkarıldı. Böylelikle sertifikalı tohum üretimi 125 bin tona çıkarılmış oldu. TİGEM işletmelerinde buğday, arpa, tritikale ve yulaf olmak üzere toplam 1 milyon 21 bin 401 dekar ekili alanın hasadı sonunda tüm zamanların en yüksek üretim rakamına ulaşılarak toplam 392 bin ton hububat mahsulü elde edilerek geçen yıla göre yüzde 28 oranında artış sağlanmıştır.

Türkiye'de damızlık sığır yetiştiriciliği

TİGEM, Türkiye'de damızlık sığır yetiştiriciliği alanında da önemli bir rol oynamaktadır. TİGEM, 14 işletmede altı ırk (Siyah-Alaca, Simental, Esmer, Jersey, Kırmızı Angus ve Limousin) ile damızlık sığır yetiştiriciliği yapmaktadır. TİGEM, damızlık sığır yetiştiriciliği alanındaki çalışmalarını, üstün vasıflı damızlık sığır ve sperma üretimini artırarak sürdürmektedir. Malatya/Sultansuyu işletmesinde 2012 yılında hizmete açılan Boğa Sperması Üretim Merkezi’nde, üstün vasıflı boğa sperma satışı 2018 yılında 460 bin doz, 2020 yılında 633 bin doz, 2021 yılında 806 bin doz, 2022 yılında ise 878 bin doz olarak gerçekleşmiştir. 2023 yılında ise 1 milyon doz hedeflenmektedir. Son 20 yıl içerisinde 73 bin baş damızlık sığır satışı gerçekleştirilmiştir. 2002 yılında 17 bin baş olan damızlık sığır varlığı, TİGEM'in çalışmalarıyla 29 bin başa çıkarılmıştır.

Türkiye'de damızlık koyun ve keçi yetiştiriciliği

TİGEM'in damızlık koyun yetiştiriciliği alanındaki çalışmaları, üstün vasıflı damızlık koyun ve sperma üretimini artırarak sürmektedir. 2002 yılında 71 bin baş olan damızlık koyun varlığı, TİGEM'in çalışmalarıyla 218 bin başa çıkarılmıştır. Son 20 yıl içerisinde toplam 238 bin baş, 2022 yılında ise 13 bin baş damızlık koyun satışı gerçekleştirilmiştir. Akkaraman ırkı koyunun, verim düzeyleri yüksek yerli ırklarla melezlenmesi; süt, döl ve et randımanı yüksek yeni saf ırklar elde edilmesi amacıyla 2012 yılında Gözlü İşletmesinde başlatılan çalışmalarla devam etmektedir. Şanlıurfa/Ceylanpınar İşletmesinde 2013 yılında bin ana baş kapasite ile başlanılan süt verimi yönüyle öne çıkan Halep ırkı keçi yetiştiriciliği faaliyetine de devam edilmektedir.

Konu çok uzun ve çalışmalar çok; ancak özetle Dr. Hasan Gezginç’in bu açıklamaları, Türkiye'nin yerli tohum üretiminde önemli bir ilerleme kaydettiğini, Arap atı ve cins köpek yetiştiriciliğinde çok değerli başarılar yakaladığını ve damızlık sperma gibi konularda da sektörlerin gelişimine önemli katkılar sağladığını gösteriyor.