Deneme süresi; işçi ve işveren arasında yahut işçiler ve işveren arasında yapılan bireysel ya da toplu iş sözleşmesinde öngörülen, sözleşmenin her iki tarafına da bildirim süresine uymadan ve tazminatsız olarak iş akdini fesih hakkı tanıyan düzenlemedir.
Deneme süresi; işçinin işyerine ve işe uyumunun test edilip gözlemlendiği süredir. Yargı kararlarında deneme süresini; “Deneme süresi, hizmet sözleşmesine konulacak bir hükümle; işçinin çalışma şartlarını görmesi, sözleşme ile üstlenilen işin somut duruma uygunluğu ve işi yapabilme becerisini anlaması, işverenin ise işçinin sözleşme ile üstlendiği işi yapabilme yeteneğini verimini, ölçen bir süredir. Yine bu tanımda yer almayan birçok faktör; örneğin işçinin ve işverenin şahsına bağlı özellikler bu süre içinde test edilir. İş sözleşmelerinin taraflar arasında kişisel ve sürekli ilişkiler kuran özelliği, tarafların bu yönde bir ihtiyaç duymalarının haklı gerekçesini oluşturur. İş sözleşmesi taraflar arasında karşılıklı güvene dayalı sürekli borç ilişkisi kurduğu için, işçinin mesleki bilgi ve becerisini, çalışma şekli ile işyerine uygun ve davranışlarını öğrenme bakımından belli bir süre denenmesinde işverenin korunmaya değer bir menfaati bulunmaktadır. Bu süre içinde beklentilere ulaşılamaması halinde işveren bildirim süresi tanıma ve tazminat ödeme yükümü olmaksızın iş sözleşmesinden kurtulabilecektir” şeklinde etraflıca tanımlamıştır.
DENEME SÜRESİ NE KADARDIR?
4857 Sayılı İş Kanunu’nun 15. maddesine göre bireysel iş sözleşmelerinde maksimum 2 aydır. Bu süre toplu iş sözleşmeleri ile 4 aya kadar uzatılabilir. İşçi ve işveren arasında bu süreleri aşacak biçimde yapılan iş sözleşmeleri hukuki sonuç doğurmaz. Ancak daha az süreli deneme süreleri uygulanabilir. Örneğin bireysel ya da toplu iş sözleşmesinde deneme süresi bir ay olarak öngörülebilir.
HER ÇALIŞAN DENEME SÜRESİNE TABİ MİDİR?
Deneme süresinin her çalışana öngörüldüğü ve deneme süresinin işverene kayıtsız şartsız bir hak olarak bilinmesi yanlıştır. Unutulmamalıdır ki her çalışan için deneme süresi yoktur. 4857 Sayılı İş Kanunun 15. maddesinde “taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda” hükmü öngörülmüş ve deneme süresini tarafların karşılıklı rızalarına ve anlaşmalarına bağlamıştır.
HUKUKİ SONUÇLARI NELERDİR?
Deneme süresinin varlığı halinde, iş sözleşmesini deneme süresi içinde feshedecek olan işçi ve işveren açısından herhangi bir bildirim şartı ve ihbar tazminatı yükümlülüğü bulunmamaktadır. Burada atlanmaması gereken husus, işçinin işe devamı halinde, deneme süresinin, kıdem tazminatı, yıllık izin gibi haklarda kıdemden sayılmasıdır.
Sözlü iş akitlerinde deneme süreli iş sözleşmesi yapıldığını ileri süren taraf ispat ile yükümlüdür. Deneme süresi 4857 Sayılı İş Kanunu açısından gerek belirli süreli ve gerekse de belirsiz süreli iş sözleşmelerinde uygulanabilir.
DENEME SÜRESİNDEKİ İŞÇİYE SİGORTA
İşçi deneme süresinde de olsa sigortalılığı çalışmaya başladığı an doğar ve kural olarak bu kişi için en geç işe başlamadan bir gün öncesinden sigortalı işe giriş bildirgesi verilmesi zorunludur. Bu açıdan deneme süresine tabi bir çalışan ile tabi olmayan bir çalışan arasında hiçbir farklı uygulama söz konusu değildir.
Son Söz: İş sözleşmesi ile düzenlenebilen karşılıklı rızaya dayanan deneme süresinin en önemli sonucu taraflar herhangi bir bildirim ve tazminata bağlı kalmaksızın sözleşmelerini fesih edebilmesidir.
