Araştırmacı Yazar Osman Atalay Arnavutluk Başbakanı Edi Rama’nın Vatikan benzeri bir Bektaşi Devleti kurma düşüncesini masaya yatırdı, Atalay'a göre Egemen Bektaşi Devleti” projesi, Balkanlar’daki Müslüman topluluklar, sivil toplum kuruluşları ve bölge devletleri tarafından tepki görecek..
EGEMEN BEKTAŞİ DEVLETİ PROJESİ NE DEMEK?
1991’de Yugoslavya’nın dağıtılarak altı devlete bölünmesinde rol alan ABD ve Avrupa’nın Balkan ülkeleri üzerinde siyasal, kültürel ve ekonomik alanlarda söz sahibi olduğunu unutmamak gerekiyor. “Edi Rama ne yapmak istiyor?” sorusunun yanıtı da Balkanlar’ın son 40 yıldır AB ve NATO’nun butik partner devletler coğrafyasına dönüşmüş olmasında saklı.
Edi Rama aslında hiçbir dine bağlı ya da düşman değil ve Arnavutluk dinî ve kültürel değerler ile son 40 yılda tanışabildi. “Bektaşi Devleti Projesi” de Avrupa kültürü ile Balkanlar’ın kaynaşmasını sağlayan bir modelin Arnavutluk üzerinden test edilmesidir.
Burada panik, öfke ve abartılacak bir tepkisellikten ziyade Müslüman Balkan toplumlarının potansiyellerinin güçlendirilmesi hususunu tartışmakta fayda var. Balkanlar’da liberal-Müslüman mikro bir devlet kurma tasarımının, Balkan Müslüman toplumumda öfkeyle karşılanması önce Diyanet İşleri Başkanlığı sonra Dışişleri Bakanlığı’nın yakın ilgi alanına girmelidir.
Rama’nın söz konusu açıklaması Türkiye’de de şaşkınlık ve kızgınlık arası bir gerilime neden oldu. Türkiye için 1263’te Hoca Ahmet Yesevi, Hacı Bektaş-ı Veli ve Sarı Saltuklar’ın öncü tohumlarını ektiği, 1389’da da Kosova Fethi ile ana yurda katılarak “Evlad-ı Fatihan” olarak anılan bu topraklarda filizler veren Bektaşi Tekkelerinin, aradan geçen süreçte ABD aparatına dönüşmüş olması ülke açısından trajik.
Önümüzdeki durum, Türkiye’nin bir “Balkan politikasına” ihtiyaç duyduğunu gösteriyor. Arnavutluk’ta Bektaşi kurumunun pozisyonunun bugün geldiği yer, ilgili kurum ve kuruluşlar ile akademi tarafından iyi analiz edilmeli.
BALKANLARIN NÜFUS DAĞILIMI DURUMU
Yazar Osman Atalay Balkanlardiki nüfus durumunu da özetlemiş...
Ülkede son sayıma göre yüzde 45,86 Müslüman, yüzde 8,38 Katolik, yüzde 7,22 Ortodoks yaşıyor. Bektaşilerin oranı ise yüzde 4,81. Her ne kadar Katolik, Ortodoks ya da Bektaşi toplumunun seküler yanı ağır bassa da Bosna, Kosova, Kuzey Makedonya Müslüman toplumları daha duygusal bir kültürelliğe ve muhafazakâr bir dindar kimliğe sahip. ABD’nin Balkanlar ve Avrupa’daki 15 milyon Müslüman nüfusun geleceği üzerinde her zaman ciddi projeleri oldu. Bu duruma, Edi Rama’nın Batı Balkanlar’daki AB süreci de dahil olmak üzere üstlendiği tarihsel fonksiyonu düşünerek yaklaşmak gerekiyor.
Arnavutluk’ta dinlerin kültürel siyasal rengi henüz tam oturmamıştır. Enver Hoca’nın yaşam halkı tanımadığı dinlerin Arnavutluk’ta 30 yıllık bir geçmişi vardır. Edi Rama, dinî hoşgörüyü teşvik etmenin bir yolu olarak Arnavutluk’taki Bektaşiler için Vatikan tarzı bir devlet kurmayı hedeflediğini ifade ederken, bu projenin asıl sahibinin Atlantik olduğunu gizlemiyor.
NEDEN VATİKAN MODELİ?
Rama’nın, Bektaşi tarikatına dayanan devletin kurulacağını ilan ederken Vatikan modeline atıf yapması kızgınlığın bir başka nedeni.
Yazar Osman Atalay'a göre...
Öte yandan Arnavutluk’ta “ulusal güvenlik tehdidi” ve “vatana ihanet” yorumlarını da beraberinde getiriyor. Diğer yandan Bektaşi Devleti’nin, Amerika ve İsrail tarafından Arap, Türk ve İran İslam’ına karşı kullanılacağı yorumları da dikkati çekiyor. ABD’nin Balkanlar’ın çok dinli, etnisiteli, kültürlü yapısında yeni bir model arayışının 1990’larda Araplara işaret edilen “Laik Türkiye Modeli”nin bir başka versiyonu olduğu açık.
TEL AVİV VE BALKAN PROJESİ
Balkan ülkeleriyle etkin bir işbirliği geliştirmek için 30 yılı aşkın süredir sessiz ancak stratejik adımlar atan Tel Aviv yönetiminin Balkanlar’daki siyasi ve diplomatik arayışlarının ilk iki durağı çok önemliydi. İsrail Cumhurbaşkanı Herzog’un Sırbistan ve Arnavutluk ziyareti çok dikkat çekti, fakat son 10 yıldır İsrail’in Arnavutluk Bektaşi liderliği ile olan ilişkileri gözden kaçmış olacak ki bugün “Arnavutluk Bektaşi Devleti” projesinde anlamsız bir şaşkınlık yaşanıyor. İsrail, Balkanlar’da devam eden geleneksel etnik ve din temelli anlaşmazlıkları ve çatışmaları bir yana bırakarak, birbiriyle düşman iki rakip ülke ile bile eşzamanlı askerî ve ekonomik ilişkiler kurma becerisine sahip, aynı anda hem Sırbistan hem Kosova ile eşit derecede ilişki kurabilmiş bir ülke. Kendi çıkarlarını önceleyen Tel Aviv, nüfusunun çoğunluğu Müslüman olan ülkelerle de ilişkilerini sorunsuz bir şekilde geliştiriyor. Balkanlar’daki siyasi elitlerin hızlı değişimine bağlı olarak, Balkan toplumları da Batı fikriyatına yöneldi. Bu durum dış politikada ABD, AB ve dolaylı olarak İsrail’le yakınlaşmaya sebep oldu.
AB bağlamında İsrail ve müttefiki ABD, Balkan ülkelerinin tamamen Avrupa’nın ve Vatikan’ın hegemonyası altına girmesini de istemiyor. Burada özellikle Müslüman nüfusun AB hegemonyasına karşı Türkiye’ye yakın bir pozisyonda durma gibi farklı ve karmaşık bir güç dengesi gözettiği görülüyor.
TÜRKİYE-İSRAİL İLİŞKİLERİ KOPTU!
Balkanlar’da daha aktif bir şekilde yer almak ve buradaki fiziki varlığını artırmak isteyen İsrail, bu kapsamda 2012 yılına kadar büyükelçiliğinin olmadığı Arnavutluk’ta bir büyükelçilik binası inşa etti ve Arnavutluk’la savunma ve ekonomik işbirliği arayışlarına gitti. Türkiye ile açık bir ihtilafa düşen İsrail, Türkiye’yi güney ve batıdan çevreleme stratejisi kapsamında Balkan ülkeleri ile olan siyasi, askerî, stratejik, diplomatik ve ekonomik ilişkilerini geliştirmeye yönelik adımlar attı. İsrail bu dönemde özellikle “Neo-Osmanlıcılık”, “Türk tehlikesi” ve “İslami radikalizm” söylemlerini canlandırarak Balkan ülkelerinin idarecilerini yönlendirmeye çalıştı. İsrail ayrıca Balkanlar’daki Sünni Müslüman nüfusun ve İslam anlayışının radikalleşmesinden endişe ediyor. İsrailli birçok akademisyen ve güvenlik uzmanı, Balkanlar’daki Müslümanların tarih boyunca süren barışçıl yaklaşımını göz ardı ederek, bölgeyi radikalleşme çerçevesinden değerlendirmeyi tercih ediyor.
VE İRAN VE HİZBULLAH FAKTÖRÜ...
İsrail’i Balkanlar’da dikkatini artırmaya iten diğer bir faktör de İran ve Hizbullah’ın bölgedeki etkinliği. 1990’lı yıllardan itibaren İran ve Suudi Arabistan gibi güçler Balkanlar’da ideolojik ve mezhepsel saikleri kullanarak nüfuz sahibi oldu; enstitüler, dil okulları, insani yardım çalışmaları ve dinî politikalar aracılığıyla bölgedeki etkinliklerini artırdı. Bu bağlamda özellikle İran’ın Bosna-Hersek, Kosova, Kuzey Makedonya ve Arnavutluk’ta alan bulacağı endişeleri İsrail’i alarma geçirdi. İsrail, bölgesel güç çekişmesinde İran’ın doğrudan tehditlerini ve onun desteklediği birçok devlet dışı örgütü potansiyel tehlike olarak algılıyor ve ulusal güvenlik riski olarak değerlendiriyor. Bu sebeple İran ve Hizbullah’a yakın grupları Balkanlar’da da sıkı bir şekilde takip eden İsrail, bölgenin İran yanlısı Şii silahlı veya silahsız grupların barınma ve eğitim merkezi hâline gelmesinden endişe ediyor. Tıpkı Ortadoğu, Afrika, Güneydoğu Asya ve Latin Amerika gibi Balkan coğrafyasının da Hizbullah ve İran için bir manevra alanı olması ihtimali, İsrail’in bölge ülkeleriyle güvenlik ve istihbarat bağlamında ilişkiler geliştirmesine neden oluyor.
SORUNU ÇÖZMEK TÜRKİYE'NİN İŞİ
Balkanlar’a 700 yıl önce Bektaşiliği ve Halveti kültürünü biz götürdük. Fakat Diyanet İşleri Başkanlığı’nın ve Balkanlar’da görevli din ateşelerinin bu önemli toplumsal değerler ile ilişkileri çok zayıf kaldı. Bizim kültürel mirasımız bir şekilde deforme olmuşsa bunu düzeltmek mirasın sahibine düşer. Yani Türkiye’nin Balkanlar’da radikal kökenli siyasal gölgelerin dışında yeni bir algoritmaya ihtiyacı var.
MAKALENİN TAMAMINI OKUMAK İÇİN TIKLAYIN
