DEMET İLCE / MUHABİR
İlk kelimenizi söylerken annenizin gülümsemesi veya ikinci doğum günü pastanızdaki mumların kokusu, birçok insanın hafızasında saklamak isteyeceği en güzel anılardır. Ancak neredeyse hiç kimse, çocukluk amnezisi olarak bilinen bir fenomen olan çok erken çocukluk dönemine ait anıları hatırlayamaz.
Peki neden bu çok erken anıları unutma eğilimindeyiz? Bunun nedeni küçük çocuklar olarak bilgiyi aklımızda tutmamamız değil. Daha doğrusu, bunun nedeni muhtemelen o yaşta beynimizin, bilgiyi anılar olarak bildiğimiz karmaşık sinirsel kalıplara paketleyecek şekilde çalışmamasıdır.
Küçük çocuklar, ebeveynlerinin kim olduğu gibi gerçekleri o anda hatırlarlar. Buna "anlamsal bellek" denir.
Bununla birlikte, 2 ila 4 yaşları arasındaki döneme kadar çocuklar genellikle "epizodik hafızadan", yani belirli bir olayın ayrıntılarına ilişkin hafızadan yoksundurlar. Bu tür anılar beynin yüzeyinin veya "korteksinin" çeşitli kısımlarında depolanır. Örneğin ses hafızası beynin yan taraflarındaki işitsel kortekslerde işlenirken, görsel hafıza ise arka taraftaki görsel korteks tarafından yönetilir. Beynin hipokampus adı verilen bölgesi tüm dağınık parçaları birbirine bağlar.
Emory Üniversitesi'nden psikoloji profesörü Patricia Bauer, "Korteksinizi bir çiçek tarhı olarak düşünürseniz, başınızın her yerinde çiçekler vardır. Beyninizin tam ortasına çok düzgün bir şekilde yerleşmiş olan hipokampus, bunların hepsini bir araya getirip bir buket halinde bağlamaktan sorumludur." dedi. Bellek, bir bukettir; beynin bir anının depolandığı bölümleri arasındaki bağlantıların sinirsel modelidir.
Philadelphia'daki Temple Üniversitesi'nden psikoloji profesörü Nora Newcombe, çocukların 2 ila 4 yaş aralığına kadar belirli bölümleri kaydetmede başarısız olabileceğini, çünkü bu dönemde hipokampusun bilgi parçalarını birbirine bağlamaya başladığını söyledi.
Newcombe, bu yaş aralığından daha küçük çocuklarda, dünyanın nasıl çalıştığını yeni öğrendiği bir dönemde olaysal belleğin gereksiz derecede karmaşık olabileceğini söyledi.
Newcombe, "İlk iki yılın temel amacının anlamsal bilgi edinmek olduğunu düşünüyorum ve bu açıdan bakıldığında epizodik hafıza aslında dikkat dağıtıcı olabilir" dedi.
Ancak başka bir teori, aslında bu erken anıları çocukluğumuzda sakladığımızı, ancak yetişkin olduğumuzda bunları hatırlamakta zorlandığımızı öne sürüyor. Örneğin, Science Advances dergisinde 2023 yılında yayınlanan bir araştırma, "unutulmuş" çocukluk anılarının, belirli anılarla ilgili sinir yollarının ışıkla uyarılmasıyla yetişkin farelerde yeniden canlandırılabileceğini buldu.
Araştırmanın yazarları ilk olarak çocukluk çağındaki amneziyi etkileyebilecek gelişimsel faktörleri araştırmaya koyuldu. Nörogelişimsel durum otizm spektrum bozukluğunun (ASD) özelliklerine sahip farelerin yavru günlerine ait anıları hatırlayabildiklerini buldular.
Otizmin birçok nedeni vardır, ancak daha önce hamilelik sırasında annenin bağışıklık sisteminin aşırı aktivasyonuyla ilişkilendirilmişti. Bu nedenle araştırmacılar OSB'li fareler yapmak için hamilelik sırasında dişi farelerin bağışıklık sistemini uyardılar.
Bu bağışıklık aktivasyonu, beyinlerindeki uzman hafıza hücrelerinin boyutunu ve esnekliğini etkileyerek bu yavrularda erken dönem hafıza kaybının önlenmesine yardımcı oldu. Bu hücreler otizmi olmayan yetişkin farelerde optik olarak uyarıldığında unutulan anılar geri yüklenebildi. Araştırmanın ortak yazarı, doçent Tomás Ryan, "Bu yeni bulgular, hamilelik sırasındaki bağışıklık aktivasyonunun, bebeklik anılarının unutulmasının gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini belirleyen doğuştan gelen ancak geri döndürülebilir 'unutma anahtarlarımızı' değiştiren değişen bir beyin durumuna yol açtığını gösteriyor" dedi.
Ryan, araştırmanın fareler üzerinde gerçekleştirilmesine ve insanlarda henüz incelenmemiş olmasına rağmen, "çocuk gelişimi boyunca hafızayı ve unutmayı anlamamızın yanı sıra otizm bağlamında genel bilişsel esnekliği geliştirme konusunda önemli çıkarımlar içeriyor" dedi.