Çıkarları sınırları aşan sömürgeci ülkeler, giderek daha fazla özel ordulardan yardım alıyor. Bu hem daha düşük maliyet hem de daha az can kaybı anlamına geliyor. Aynı zamanda yüksek prestiji de ifade ettiği için Ortadoğu ve Afrika başta olmak üzere bir çok ülkede paralı asker gruplarını görüyoruz.
“Paralı Asker” Kimdir?
En basit ifadeyle anlatalım... Paralı asker , yabancı bir çatışma bölgesinde askeri operasyonlar yapmak için ücret alan silahlı sivildir. Bu gruplar, birçoğumuzun düşündüğünden daha güçlü. Kimi uzmanlar, onlar için ulusal silahlı kuvvetlerin taklitleri diyor fakat öyle değil. Çünkü kâr amaçlayan bu savaşçılar tamamen farklı bir tür. Mesela Wagner Grubu gibi özel askeri şirketler, ağır silahlı çokuluslu şirketler. Paralı askerler, küresel bir boyut kazandı. Artık kimse piyasada kaç milyar doların akıp gittiğini gerçekten bilmiyor. Tek bildiğimiz şey işlerin hızla büyüdüğü. Çalışanları farklı ülkelerden işe alınıyor ve onlar için karlılık "her şey" anlamı taşıyor. Vatanseverlik vs gibi konular onlar için daha geri planda kalıyor. Paralı askerlerin geleneksel yöntemlerle savaşmaması da aslında şaşırtıcı değil. Onlara karşı kullanılan geleneksel savaş stratejilerinin de pek etkili olmadığını belirtelim.
Son yıllarda Yemen, Nijerya, Ukrayna, Suriye ve Irak'ta büyük paralı asker faaliyetleri görüldü. Kâr amacı güden bu savaşçıların birçoğu yerel orduların üstünlüğünü gösteriyor ve hatta birkaçı, Suriye'deki savaşın gösterdiği gibi, Amerika'nın en elit güçlerine karşı bile ayakta kalabiliyor. Yani Ortadoğu paralı askerlerle çalkalanıyor desek yanlış bir ifade kullanmış olmayız. Kürt milislerle birlikte iş arayan paralı askerler ve petrol sahalarına konmak isteyen petrol şirketleri için bir cennet gibi Ortadoğu. Öyle ki Erbil, Star Wars filmindeki Tatooine barını anımsatan, kaçakçılarla ve kiralık silahlarla dolu, hatta paralı asker hizmetlerinin resmi olmayan bir pazar yeri haline geldi. Onla, Orta Doğu'daki çatışmalara yeni taktikler ve sertlik getiriyorlardı. Anı zamanda Amerikalı ya da İngiliz paralı askerinin alacağı fiyatın çok altında çalışıyorlar.
Kâr amacını savaş stratejisine dönüştüren Suriye, teröristlerin elinden toprak alan paralı askerleri petrol ve maden haklarıyla ödüllendiriyor. Bu politika kapsamında en az iki Rus şirketi sözleşme aldı: Evro Polis ve Stroytransgaz. Bu petrol ve madencilik firmaları daha sonra kirli işleri yapmaları için de paralı askerler kiraladı. Örneğin Evro Polis, Suriye'nin merkezindeki sözde İslam Devleti'nin petrol yataklarını ele geçirmek için Wagner Grubu'nu kullandı. Raporlar, Suriye'de yaklaşık 2 bin 500 Rusya'nın paralı askerinin bulunduğunu gösteriyor. Rusya bunları Ukrayna'da da kullanıyor. Ukraynalılar ise kendi paralı askerleriyle çatışmaya devam ediyor.
Nijerya büyük bir sorunu çözmek için gizlice paralı askerler kiraladı: Boko Haram. Bu terörist grup Nijerya'da bir halifelik kurmak için savaşıyor ve Nijerya ordusu da karşılık veriyor. Afrika'da bir söz vardır: Filler dövüşürse çimenler ezilir. Tam da öyle oldu. Onbinlerce insan öldürüldü ve 2,3 milyon kişi de evlerinden oldu. İşte bu noktadan sonra Nijerya hükümeti Boko Haram'la savaşmak için gizlice paralı askerlere yöneldi. Özel kuvvet ekipleri ve Mi-24 Hind helikopter savaş gemileri (uçan tanklar) ile geldiler. Arama ve yok etme görevlerini yürüterek Boko Haram'ı birkaç hafta içinde kovdular. Nijerya ordusu bu görevi 6 yılda başaramamıştı.
Paralı askerleri kiralayanlar sadece ülkeler değil. Öyle ki teröristler bile paralı asker kiralıyor. Özbekistan'da bulunan Malhama Taktik, bunlardan biriydi.
Çokuluslu şirketler paralı askerlerin, özellikle de madencilik endüstrilerinin en büyük müşterileri. Tehlikeli yerlerde çalışan şirketler, hükümetlerin kendilerine sağladığı güvenlik güçlerine güvenmiyorlar ve özel güce yöneliyorlar. Örneğin madencilik devi Freeport-McMoRan, isyanların yaşandığı Endonezya'nın Papua kentindeki devasa madenini korumak için Triple Canopy'yi kullandı. Çin Ulusal Petrol Şirketi, Güney Sudan'daki iç savaşın ortasında varlıklarını korumak için DeWe Security ile sözleşme imzaladı. Bir gün ExxonMobil veya Google da bir ordu kiralayabilir. Bunun önünde hiçbir engel yok.
Denizlerde de tıpkı 2 asır önceki korsanlara benzeyen paralı askerler var. Uluslararası denizcilik şirketleri, Aden Körfezi, Malakka Boğazı ve Gine Körfezi'ndeki korsan sularında seyahat eden gemilerini korumak için onları işe alıyor.
Hatta siber uzayda hack back şirketleri adı verilen paralı askerler bile var. Bu bilgisayar şirketleri bilgisayar korsanlarına saldırıyor veya müşterilerinin ağlarına saldıranları geri alıyorlar. Hack back şirketleri bir ağ ihlalinin verdiği zararı geri alamaz, ancak caydırıcı görevi görüyorlar.
Paralı askerleri, ordudan ve teröristler gibi silahlı devlet dışı aktörlerden ayıran beş özellik var: Birincisi, siyasetten çok kârla motive oluyorlar. İkincisi, bunlar ticari olarak yapılandırılmıştır ve DynCorp International ve Armor Group gibi bazı büyük özel askeri şirketler Wall Street ve Londra Menkul Kıymetler Borsası'nda bile işlem görmektedir. Üçüncüsü, doğaları gereği seferberdirler, yani iç güvenlik hizmetleri sağlamak yerine yabancı topraklarda iş ararlar. Dördüncüsü, genellikle kolluk kuvvetleri yerine askeri tarzda güç kullanıyorlar. Askeri gücün amacı düşmanı şiddetli bir şekilde yenilgiye uğratmak veya caydırmaktır; kolluk kuvvetleri ise kanun ve düzeni korumak için şiddet içeren durumları azaltmayı amaçlar. Beşincisi ve en önemlisi, paralı askerler öldürücüdür ve silahlı çatışmanın metalaştırılmasını temsil ederler.
Paralı askerlere karşı tabu, sadece birkaç yüz yıldır var. Paralı askerler uzun süredir onurlu bir meslek olarak görülüyordu ve yalnızca son 200 yıldır kötü anılıyorlar. Tarihe baktığımızda da onların da savaşın kendisi kadar eski olduğunu görüyoruz. Nedeni basit: Gücü kiralamak, ona sahip olmaktan daha ucuz. Paralı askerler, İncil'den başlayarak askeri tarihin her yerinde vardı. Eski Ahit, kiralanan savaşçılardan birkaç kez bahseder ve asla sitem etmez.
Orta Çağ paralı askerlerin en parlak dönemiydi. 17. yüzyılda savaşlar ve onunla birlikte paralı askerler de değişmeye başladı . Zamanla devletler ulusal ordularıyla güç piyasasını tekeline aldı ve bu da başka bir fırsat yarattı: hakimiyet. Devlet dışı eski rakipleri savunmasızdı, paralı askerlere ya da kendilerine ait bir daimi orduya erişimleri yoktu. Kilise gibi eski ortaçağ güç merkezlerinin, Floransa gibi şehir devletlerinin ve elit aristokrat ailelerin, devlet yöneticilerine boyun eğmekten başka seçeneği yoktu. Paralı askerler olmadan, devlet dışı aktörlerin devletin üstünlüğüne meydan okumalarının hiçbir yolu yoktu.
1989'da Berlin Duvarı yıkıldı ve beraberinde Soğuk Savaş da geldi. Geleneksel olmayan savaşlar arttı ve geleneksel olanlar neredeyse sıfıra düştü. Tıpkı Orta Çağ'da olduğu gibi silahlı devlet dışı aktörler yönetimi ele geçirmeye başladı. İlk halka açık paralı asker örgütü Güney Afrika'da ortaya çıktı, Executive Outcomes olarak adlandırıldı ve kıta çapında savaştı. İsyancı grupları bastırdı, petrol tesislerine ve elmas madenlerine el koydu ve yandaş orduları yılda 40 milyon dolara eğitti.
Diğer paralı asker firmaları Berlin Duvarı'ndan sonraki yıllarda faaliyete geçti. Bunlardan birkaçı Sandline International, Blackwater ve Military Professional Resources Incorporated.
Paralı Askerliğin Canlanmasında ABD'nin Rolü
Amerika Birleşik Devletleri Irak ve Afganistan'daki savaşları sözleşmeyle üstlendi. Bu, Amerika'nın yeni bir savaş yöntemi haline geldi. ABD, paralı askerleri bu kadar yoğun bir şekilde kullanarak fiilen meşrulaştırdı. Peki ABD Rusya'ya Suriye'de özel askeri birlikler kullanmamasını söyleyebilir mi? Hayır, güvenlik arayan yeni tüketiciler her yerde ortaya çıkıyor: sondaj sahalarını milislere karşı koruyan petrol ve madencilik şirketleri, gemilerini korsanlara karşı koruyan nakliye şirketleri, tehlikeli bölgelerde çalışanlarını koruyan insani yardım kuruluşları, profesyonel güce ihtiyaç duyan oligarklar, isteyen ülkeler vekalet savaşları yürütmek, iç savaşlarla savaşan rejimler, karşılık veren gerillalar ve ne kadar önemsiz olursa olsun aklınıza gelebilecek herhangi bir nedenle süper zenginler. Dolayısıyla günümüz koşullarında paralı grupların sınırlandırılması pek mümkün görünmüyor.
Peki paralı askerleri nasıl işe alınır?
Güvenilir iş arkadaşları işe alım yapar ve işe alınanlara kefil olur. Hollywood tasvirlerinin aksine, paralı askerlerin dünyasında itibar birinci para birimidir, para ise ikinci sıradadır. Bunu unutan yanar. 2004'de paralı askerler petrol zengini Ekvator Ginesi'ni ele geçirme girişiminde bulundu. Wonga Darbesi olarak bilinen darbe, operasyonel güvenliğin zayıf olması nedeniyle başarısız oldu. Çünkü darbe için görevlendirilen bir kişi Güney Afrikalı, İngiliz ve Amerikalı yetkililere planı anlatmıştı. İyi işe alım uzmanları, onları aşağıdaki gibi birkaç nitelikli soruyla tespit edebilir: Hangi birimdeydiniz? Komutanınız kimdi? Hangi operasyonları gerçekleştirdiniz?
Günümüzde paralı askerler, dünyanın dört bir yanında konuşlanmış durumda ve kendi birliklerini kullanmak istemeyen hükümetler adına çatışıyor. Peki geçmişte en bilinen paralı askerler hangileriydi? On Bin, Beyaz Şirket, İsviçreli Muhafızlar, Uçan Kaplanlar, Katalan Büyük Şirketi, Vareg Muhafızı en bilinen gruplar olarak karşımıza çıkıyor.
Günümüze baktığımızdaysa; dünyada şöhreti pek de iyi olmayan özel askeri şirketleri şöyle sıralayabiliriz:
“Küçük yeşil adamlar” olarak adlandırılan Wagner grubu, 2014'te Rusya'nın Kırım'ı işgal etmesiyle ön plana çıktı. Carnegie Endowment for International Peace tarafından hazırlanan bir rapora göre Wagner, Kremlin'in üsavaşmak veya dost rejimlere güvenlik ve eğitim sağlamak için paralı asker toplamak, eğitmek ve konuşlandırmak için kullandığı bir araç. Wagner, Amerika ve Afrika'da insan hakları ihlalleri yapmak, sivillere işkence etmek, yerlerinden etmek ve öldürmekle suçlanıyor.
2001'de şekillenen Olive Group, şirketlerini Irak'taki intihar bombacıları konusunda uzmanlaşıyor. Birleşik Krallık Özel Kuvvetlerinin ahlak anlayışından yararlanan Olive Group, personelini ağırlıklı olarak eski Özel Hava Servisi'nden alıyor.
Eskiden Blackwater olarak bilinen Academi, 1996'da kuruldu. Blackwater, Bağdat'taki Nisur Meydanı katliamında 17 Irak vatandaşının öldürülmesiyle tanınıyor. Ayrıca, 20.000 kişilik bir orduya ve Kuzey Carolina'da bir üsse sahip olan grup, insan haklarının ihlal edildiği başka birçok tartışmaya da bulaşmış durumda.
Walmart ve Foxconn'un ardından ikinci en büyük özel güvenlik işvereni olan G4S, yaklaşık 6.20.000 çalışanıyla dünyanın en büyük özel askeri grubu konumunda. 120'den fazla ülkede faaliyet gösteriyor ve İngiliz Ordusu'nun üç katı büyüklüğünde.
Irak Savaşı'nın başlangıcından bu yana faaliyet gösteriyor. Firmanın temel görevlerinden biri, başta savaş sonrası Irak olmak üzere dünya çapında 280'den fazla ülkedeki petrol boru hatlarını ve enerji varlıklarını korumak olarak karşımıza çıkıyor. Grup, Amerikan askerini öldürmek ve gözaltındaki mahkumlara işkence yapmakla suçlandı.
Bu gruplara yakından baktığımızda görüyoruz ki; dünya değiştikçe savaşlar değişti. Bu değişimler sonucu asker grupları da dönüştü. Paralı askerler çok eski tarihlerden beri vardı ancak yaşanan dönüşümle birlikte artık onları ordulardan daha çok sahnede görüyoruz. Böyle giderse önümüzdeki zamanlarda dünya yeniden şekillenirken en ön saflarda onlarda olacak.