Her yaz çatımıza vurduğu o keskin güneş, bu kez tarım için umut oldu. Sahada üreticilerle yaptığım her görüşmede artan elektrik faturaları, sulama giderleri ve enerjiye erişim zorlukları gündeme geliyor. İşte o an fark ettim: GES sadece panellerden ibaret değil, bu bir dönüşüm hikâyesi.
Tırnak içinde söyleyeyim: "GES varsa gelecek var."
Türkiye, yılda 2700 saati aşan güneşlenme süresiyle Avrupa'nın güneş zengini ülkelerinden biri. Tarımsal GES (Güneş Enerji Sistemi) ise tarlanın ortasına konan sadece bir teknoloji değil, aynı zamanda üreticinin eline verilen özgürlük anahtarıdır.
Tarlanın ortasına kurulan panellerle sulama yapılıyor, gece gündüz fark etmeksizin enerjiye ulaşılıyor. Geriye ise sadece doğru planlama ve bilinçli kullanım kalıyor.
Tarım arazilerinin bir bölümü enerji üretimine ayrılıyor ama bu, verimsizlik değil; bilinçli bir kazanım süreci. GES kurulumu yapılan alanlarda mikroiklim etkisi ile bazı ürünlerde daha dengeli gelişim bile sağlanabiliyor.
"Köylü milletin efendisiyse, GES de onun arkadaşı olsun." BÖLÜM 2: KURAKLIKTAN VERİMLİLİĞE: GES ÇARE Mİ?
Geçen yaz Mardin'de bir üreticiyle görüştüm. "Evladım elektrik faturasındansa mahsulü satmaya utanır olduk," dedi. Güneş oradaydı ama kullanmak bizden uzak tutulmuştu.
Tıpkı Arizona çölünde uygulandığı gibi, Şanlıurfa ovasında da GES sayesinde toprağı serin tutarak sulama süresi uzatıldı. Panel altında yetişen ürünlerde %20'ye varan verim artışı gözlendi.
GES, sadece enerji kaynağı değil; mikroiklim oluşturuyor, toprağın nemini koruyor, bitkiyi sıcak stresinden kurtarıyor. İklim krizinin ayak sesleri duyulurken, tarımda iklime direnç kazandırmanın yolu bu sistemlerden geçiyor.
Tarla tipi GES sistemlerinde panel yerleşimi gölgeleme hesaplarıyla yapılıyor. Panellerin altına uygun ürün türleri seçilerek gölgede yetişmeye uygun bitkilerle verimliliğin düşmesi engelleniyor.
"Dünyayla rekabet edeceksek, İspanya gibi çözüme güneşten başlamalıyız."
Yıllardır yazıyoruz: "Üretici desteklenmezse tarlanın sahibi güne bakan olur." Ama bu kez umut var. Çünkü devlet, tarımsal GES projelerine hem hibe hem de kredi desteği veriyor.
Tarım ve Orman Bakanlığı, TKDK'nın IPARD hibeleri ile %70'e varan destekler sağlıyor. Ziraat Bankası, sıfır faizli GES kredileri sunuyor. Mahsuplaşma modeliyle fazla enerjiyi satmak bile mümkün.
Ayrıca Çiftçi Kayıt Sistemi'ne (ÇKS) kayıtlı olan üreticiler bu desteklerden doğrudan faydalanabiliyor. Proje hazırlama ve danışmanlık süreçlerinde özel firmalar devreye girerek süreci hızlandırıyor.
Ama mesele sadece para değil. Ruhsat işlemleri, tarla tipi izinler, şebeke bağlantısı gibi teknik ayrıntılar da sadeleşiyor. Devlet yönetmeliklerini yeniliyor. GES projeleri için izin süreçleri hızlandırıldı, TEİAŞ ve EPDK gibi kurumların onay süreçlerinde çevrim içi sistemler devreye alındı.
Hindistan'da 2022'de başlatılan "KUSUM" projesiyle 2 milyon çiftçiye GES kurulumu desteklendi. Almanya'da Agrivoltaik sistemlerle hem enerji hem tarım aynı anda yapılıyor.
Peki bizde durum ne? Konya, Manisa, Antalya gibi iller başı çekiyor. Pilot uygulamalar yapıldı, bazı seralarda iklimlendirme bile GES ile sağlanıyor. Fakat yaygınlaşma yavaş. Bilinç eksikliği, teknik altyapı sorunları ve bazen de ön yargılar var.
Bazı bölgelerde ise kooperatifleşme üzerinden ortak GES kurulumları gündeme geliyor. Bu, üreticinin hem maliyetleri paylaşmasını hem de enerji gelirinden ortak faydalanmasını sağlıyor.
"Güneşi görmeyen tarla olur mu? O halde enerjisini de oradan alalım."
Yazımı bir umutla kapatmak isterim. Eskiden "traktör alan zengin olur" denirdi, şimdi "panel kuran nefes alır" demek gerekiyor.
Tarlanın ortasında bir GES sistemiyle hem cebini, hem toprağını koruyorsun. Enerjiyi sen üretiyorsun, başkalarına satabiliyorsun. Hem de doğaya zarar vermeden.
Gelecekte çiftçi sadece buğday ya da pamuk değil, kilovat saat de üretecek. Enerji çiftçiliği, kırsalda kalkınmanın anahtarı olacak. Gençler için köye dönüşün mantıklı hâle geldiği bir model ortaya çıkacak.
Yönünü güneşe döndürürsen, tarımda geleceği de aydınlatırsın.
"GES ile tarım yapan, hem üretici hem çevreci olur. Yeni dönemin kahramanı enerji çiftçisidir."
