Rusya'nın Ukrayna'yı işgali nükleer silahlanma yarışını tetikledi. Pazartesi günü yayınlanan iki ayrı rapor, nükleer silah sahibi ülkelerin cephanelerini savaşa hazır hale getirmek için kısa sürede milyarlarca dolar harcadığını ortaya koydu.
Nobel Barış Ödülü sahibi organizasyon Nükleer Silahların Tamamen Ortadan Kaldırılması İçin Uluslararası Kampanya'nın (ICAN) hesaplamasına göre, nükleer başlık sahibi 9 ülke sadece geçen yıl bu silahlara 91,4 milyar dolar harcadı. Yani her bir saniye için 2 bin 898 dolar. Bu, önceki 12 aya göre nükleer cephaneliğe ayrılan kaynağın 10,8 milyar dolar arttığı anlamına geliyor.
Harcamalarını en fazla artıran ABD'nin nükleer faturası 2023'te 51,5 milyar dolar ile diğer tüm ülkelerin toplamından fazla oldu. Çin 2023'te nükleer cephaneliğine 11,8 milyar dolar harcadı, onu 8,3 milyar dolar ile Rusya izledi. İngiltere de 8,1 milyar dolarlık kaynağı nükleer silahlara ayırdı.
Aralarında Fransa, Hindistan, İsrail, Pakistan ve Kuzey Kore'nin de olduğu dokuz nükleer devletin geçen yılki harcamaları, ICAN'ın bu veriyi toplamaya başladığı 2018'e göre yüzde 33'lük artışa karşılık geliyor. Geçen 5 yılda ise nükleer cephaneliğe ayrılan kaynak toplam 387 milyar dolarlık büyüklüğe ulaştı.
"Nükleer silah yarışı olduğunu söylemek doğru olacaktır" diyen ICAN yöneticisi Melissa Parke, anlaşmalar gereği bu silahların "asla kullanılmaması" gerektiğini hatırlatarak, "Harcanan paralar akıl almaz, kabul edilemez" dedi.
Savaşa hazır cephanelik büyüyor
Stockholm Barış Araştırmaları Enstitüsünün (SIPRI) raporuda ICAN bulgularına paralel olarak giderek daha fazla nükleer silahın savaşa hazır hale getirildiğini ortaya koydu.
Rapor, dünya üzerindeki toplam nükleer silah sayısının bir yılda 12 bin 512'den 12 bin 121 adete gerilediğini gösteriyor, ancak bu düşüş Soğuk Savaş döneminden kalma eski silahların planlı imhasını yansıtıyor.
Rapora göre potansiyel kullanıma hazır nükleer başlık sayısında ise artış var. Nükleer savaş başlıklarının 3 bin 904 adedi halihazırda bir füze veya uçağa yüklü halde bekliyor. Bu Ocak 2023'e göre fazladan 60 nükleer bomba anlamına geliyor. Bu silahların 2 bin 100 adedi ise "yüksek operasyonel hazırlık" durumunda, yani savaşa hazır.
Yüksek hazırlık seviyesindeki silahların tamamına yakını ABD ve Rusya ordularının kontrolündeyken, ilk kez Çin de nükleer cephaneliğinin bir kısmını savaşa hazır hale getirdi.
SIRPI yöneticisi Dan Smith, "Soğuk Savaş dönemi silahların kademeli olarak imha edilmesiyle küresel ölçekte nükleer başlık sayısı azalıyor olsa da maalesef operasyonel durumdakilerin sayısı yıldan yıla artıyor" dedi. Smith, bu trendin gelecek yıllarda hızlanarak sürmesini beklediğini, durumun "oldukça endişe verici" olduğunu da söyledi.
Şeffaflık azaldı
Bu yılın başlarında Rusya ve Belarus nükleer birlikleri savaşa hazırlamak için bir tatbikat başlattıklarını duyurmuştu. Moskova, Ocak 2023'ten 36 adet ilave nükleer başlığı daha operasyonel güçlerine konuşlandırdı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin de sık sık yaptığı açıklamalarda Batı'yı nükleer silah kullanmakla tehdit ediyor.
SIPRI'nin Kitle İmha Silahları Programı Başkanı Wilfred Wan, "Soğuk Savaştan beri nükleer silahların uluslararası ilişkilerde bu derece önemli rol oynadığını görmemiştik" dedi.
Ukrayna işgali yalnızca silahlanma yarışı başlatmadı, SIRPI raporuna göre aynı zamanda bu alanda şeffaflığı da azaltarak denetleme kabiliyetlerini kısıtladı.
İşgalin ardından Washington, nükleer silahlar konusunda Rusya ile stratejik diyalog mekanizmasını askıya almıştı, Moskova da kıtalararası nükleer balistik füze kabiliyetlerini dizginlemeyi amaçlayan START'a katılımını sonlandırmıştı.
