İngiltere Kralı 8. Edward 1936 yılında Ayasofya’yı ziyaret etti. Kralın yanında iki kişi daha vardı.

Kimler mi? Bizans Enstitüsü görevlisi Thomas Whittemore ve John D. Rockefeller’in oğlu David Rockefeller…

Ayasofya’ya İngiltere Kralı’nın, Bizans Enstitüsü’nün ve Rockefeller’in yakın alakaları üzerinde kafa yorarak parçaları birleştirmeye çalışalım.

Önce, Ayasofya’nın müzeye çevrilmesinin, Lozan Antlaşmasının bilinmeyen gizli bir maddesi icabı olduğunu iddia eden tarihçilerin de olduğunu hatırlayalım. Bu iddialara göre o gizli madde gereği Ayasofya’nın 24 Nisan 2023’e kadar kilise olarak ibadete açılması gerekiyor.

Devam edelim…

Ankara, 13 Ekim 1923 tarihinde resmen başkent kabul edildi. İşgal kuvvetlerinin İstanbul’dan ayrılmasından sonra Ankara’daki Meclis’in İstanbul’a taşınacağı öngörülüyordu.

Yeni başkente büyükelçiliğini taşımakta inat eden İngiltere, bu öngörüye göre hareket ediyordu. Ankara hükümeti, İngiltere’nin inadını kırmak için Temmuz 1924’te Hariciye Vekâleti İstanbul temsilcisini değiştirdi.

Böylece Dersaadet Murahhaslığı’nın temsil düzeyi düşürülmüş oldu. İngiltere’nin inadı kırılamadı… 1925 bütçe görüşmelerinde yabancı elçiliklere Bakanlar Kurulu kararıyla sefaret ve konsolosluk inşa etmeleri için ülkelere arsa hibe edilmesi ve Ankara’da inşa edilecek sefarethane ve konsolosluklar için yurt dışından getirtilecek inşaat malzemelerinden gümrük vergisi alınmaması kararı çıkartıldı.

İngiltere, Fransa ve İtalya’nın inadı yine kırılamadı. Bunun üzerine büyükelçilerini İstanbul’dan Ankara’ya taşımayan devletlere birer nota verilerek, uluslararası hukuk geleneğine göre elçiliklerin başkentte olması gerektiği, İstanbul’da bulunan ve daha önce temsil düzeyi düşürülen Dersaadet Murahhası’nın da görev süresinin geçici olduğu bildirildi.

Bu da işe yaramadı. Bu inatlaşmada İngiltere, Fransa ve İtalya’ya beş ay içerisinde tam yirmi nota verildi. İngiltere ile Ankara hükümeti arasındaki büyükelçilik krizinin sona erdirilmesi için Rockefeller’dan aracı olması istendi.

Rockefeller Ankara’ya Lozan’daki gizli anlaşmayı hatırlattı. Ayasofya’nın hiç olmazsa ibadete kapatılması mukabilinde İngiltere büyükelçiliğinin Ankara taşınacağını taahhüt etti.

Cumhuriyetin ilanından sonra da ibadete açık olan Ayasofya, verilen taahhüt icabı 1931’de tadilat çalışmaları sebebiyle kapatıldı. Aynı yıl

İngiltere Ankara’da büyükelçilik binası açtı. Kriz aşılınca Bizans Enstitüsü Ayasofya’da üzeri sıvayla kapatılmış Bizans mozaiklerini ortaya çıkarmak üzere işe başladı. Bu çalışmalarda kullanılacak iskeleyi Rockefeller’in mühendisleri özel olarak gelip kurdular.

Çalışmalar devam ederken 24 Kasım 1935’te Bakanlar Kurulu kararıyla Ayasofya müzeye çevrildi. Bir yıl sonra İngiltere Kralı 8. Edward, Rockefeller ile birlikte ortaya çıkartılan Bizans mozaiklerini görmek üzere Ayasofya’yı ziyaret etti. Ziyaret etmedi teftiş etti…

Kral Ayasofya çıkışında “Camilikten çıkartılması çok isabetli oldu!” diye bir açıklama yaptı.