DEMET İLCE / MUHABİR
Milyarlarca yıllık erozyonun ardından, Türkiye'nin orta kesimindeki Kapadokya bölgesi, masallardan fırlamış büyülü bir diyar gibi görünüyor. Burada Anadolu yarımadasının tozlu ovalarından kayalık tepeler ve “peribacaları” adı verilen taş kuleler yükselirken, aşağıda kıvrımlı tüneller yer alıyor. Bu tünellerin çoğu doğaldır. Ancak bazıları insan yapımıdır.
1963 yılında Kapadokya'da bir Türk, evini yenilerken bodrumunun duvarını sökmüş ve duvarın arkasında bambaşka bir oda bulduğunda şaşırmış. Daha fazla kazı yapıldığında, Dünya'nın birkaç yüz metre altında labirentvari bir oda ağı ortaya çıktı.
Burası, yer üstünde büyüleyici şekillerde büyüyen yumuşak volkanik kaya olan tüfün içine oyulmuş Derinkuyu yeraltı şehriydi.
Yerin yaklaşık 300 metre altında yer alan bu büyüleyici antik kent hakkında bilmeniz gereken her şey burada.
Derinkuyu'nun keşfi bölgedeki bu türden ilk keşif olmadığı gibi son da olmadı. Bölge, resmi olarak en büyüğü Derinkuyu olan yeraltı şehirleriyle tanınıyor; ancak 2013 yılında keşfedilen başka bir şehir boyut olarak ona rakip olabilir.
Derinkuyu şehri yerin yaklaşık 70 metre altına kadar uzanıyor, 18 kattan oluşuyor ve 20.000 kişiyi barındırabilecek kadar büyük. Şu ana kadar Derinkuyu'nun yalnızca 2000 metrekaresi keşfedilmiş olsa da Kapadokya turizm sitesi şehrin 7000 metrekareye kadar genişleyebileceğini söylüyor.
Ancient Origins'e göre yeraltı şehrinin kesin kökeni ve amacı bilinmiyor. Kültür Bakanlığı'nın tahminleri, şehrin inşasının yaklaşık 2.800 yıl önce, Demir Çağı'ndan kalma, mimarlık becerileriyle dikkat çeken Hint-Avrupalı Frigler olarak bilinen bir grup insan tarafından yapıldığını gösteriyor.
Florida Eyalet Üniversitesi'nde klasik çalışmalar alanında doçent olan Andrea De Giorgi, şunları söyledi:
"Frigler, Anadolu'nun en önde gelen erken dönem imparatorluklarından biriydi. MÖ 1. binyılın sonlarında Batı Anadolu'da geliştiler ve kaya oluşumlarını anıtsallaştırma ve dikkat çekici kayaya oyulmuş cepheler yaratma eğilimleri vardı. Her ne kadar anlaşılması zor olsa da, krallıkları Derinkuyu bölgesi de dahil olmak üzere Batı ve Orta Anadolu'nun çoğunu kapsayacak şekilde yayıldı.”
Ancak şehri başlangıçta Frigyalılar inşa etmiş olsa da, daha sonra Bizans döneminde, muhtemelen dini zulümden kaçınan Hıristiyanlar tarafından genişletildi.
Derinkuyu'nun alt katlarındaki kiliseler de bu teoriyi destekliyor. Aslında şehir ve tünelleri, Osmanlı İmparatorluğu'nun zulmünden kaçanların bir kez daha yer yüzeyinin altına saklanmış olabileceği 20. yüzyıla kadar benzer bir amaç için kullanılmıştı.
Ancak Derinkuyu'nun kökenine ilişkin alternatif teoriler de mevcut. Bazı tarihçiler şehrin aslında M.Ö. 15. yüzyılda Anadolulu Hititler tarafından düşmanlarından kaçmak için inşa edildiğini öne sürüyor. Diğerleri ise mağaraların yaklaşık 14.500 yıl önce Genç Dryas Olayı sırasında gizemli Göbekli Tepe ile aynı zamanda oluştuğunu öne sürüyor.
Bu teori, Dünya'nın atmosferinde bir kuyruklu yıldız parçalandığında, dışarı attığı toz ve kurumun aylarca güneşi bloke ederek dünyayı bir Buzul Çağı'na sürüklediğini öne sürüyor. Bu nedenle eski insanlar yukarıdaki soğuk iklimden kaçınmak için yeraltında yaşamaya başladılar.
Belki de şaşırtıcı olmayan bir şekilde, başka bir teori yeraltı şehrinin yaratılışını uzaylılara atfediyor. Kısacası, yeraltı şehirlerini ya uzaylılar inşa edip sonra terk etti ya da insanlar onları işgalci uzaylılardan saklanmak için yarattı.
Ancak bu ikinci teoriler genel olarak daha geniş bilim camiası tarafından kabul edilmemektedir.
Derinkuyu Yeraltı Şehri'nde Yaşam
Görünüşe göre Kapadokyalılar yer altında da yukarıda yaşadıkları kadar tatmin edici hayatlar yaşıyorlardı. Derinkuyu'da şarap ve yağ presleri, ahırlar, kilerler, depolar, yemekhaneler ve şapeller bulunuyordu. 180 metrelik devasa bir havalandırma bacası muhtemelen bir kuyu olarak kullanılmıştı ve düzinelerce diğer havalandırma bacası aşağıda yaşayanlara oksijen sağlıyordu.
Hatta Derinkuyu'da öğrencilere yönelik dini okullar ve çalışmalar yapıldığı da söyleniyor. En alt katta doğrudan kayaya oyulmuş haç biçiminde bir kilise vardı.
Şehrin her katı belirli bir kullanım için titizlikle tasarlandı. Kapadokyalılar, sığırların ürettiği zehirli gazlardan ve kokudan mümkün olduğunca kaçınmak için üst katlarda hayvan besliyorlardı. Hayvancılık aynı zamanda canlı bir yalıtım katmanı görevi görerek soğuk aylarda şehrin sıcak tutulmasına yardımcı oldu.
Şehrin iç katmanlarında evler, kilerler, okullar, sosyal alanlar ve hatta bir şarap imalathanesi gibi çok sayıda olanak bulunuyordu. Görünüşe göre Derinkuyu geçici bir barınak olarak kullanılmıyordu; mağaralarında yaşayanlar içeride aylar, hatta yıllar geçirmeye hazırdı.
Ancak şehrin kusurları da yok değildi. Yer altında olmak doğal olarak mahsul yetiştirmeyi zorlaştırıyordu ve su tesisatı sisteminin olmayışı Derinkuyu sakinlerinin çoğunun ihtiyaçlarını kil kavanozlarda yapmak zorunda kalması anlamına geliyordu.
Yeraltında Yaşayan Derinkuyu Halkını Nasıl Korudu?
Derinkuyu aynı zamanda stratejik ve savunma amacına da hizmet ediyordu. Dar koridorlar işgalcilerin düzenli bir şekilde yürümesini zorlaştırıyordu ve ağır taş kapılar bölge sakinleri tarafından geçiş yollarını kapatmak için kolaylıkla kullanılabiliyordu. Loş ışık işgalcilerin görmesini zorlaştırırken, yeraltı şehrinde yaşayanlar karanlığı daha iyi tanıyacaktı.
Bu avantajlar muhtemelen antik Frigleri yeraltına iten şeydi, ancak daha sonra yerlerini Persler, Bizans Dönemi Hıristiyanları ve yeraltında güvenlik arayan diğerleri aldı.
1909 yılında Adana'da yaklaşık 30.000 Hıristiyan Ermeni'nin katledilmesinin Kapadokya Hıristiyanlarını yeniden yeraltına sürüklemiş olabileceğini bildiriyor. 1923'te, her iki ülkeyi de kendi dini azınlıklarından arındırmak amacıyla Yunanistan ile Türkiye arasındaki nüfus mübadelesi nedeniyle Hıristiyanların çoğu bölgeden sürüldü.
Daha sonra Derinkuyu, Türkiye'nin merkezindeki şaşırtıcı yeraltı şehrinin yeniden keşfedildiği ve nihayet gün ışığına çıkarıldığı 1963 yılına kadar rahatsız edilmeden kaldı.