Pasifik için kritik gün… Tayvan seçime gidiyor…
İkinci Dünya Savaşı'nın ardından Çin'de yaşanan iç savaştan bu yana ana karadan ayrı bir yönetime sahip Ada'da seçimler gelecek 5 yılın liderini ve Yasama Meclisi'nin üyelerini belirleyecek. Çin ile son yıllarda artan siyasi ve askeri gerilimlerin gölgesinde düzenlenecek seçim, Tayvan Boğazı'nın iki yakası arasındaki durum kadar Çin ile ABD arasındaki ilişkilerin yakın geleceğini de şekillendirecek.
Nüfusu 24 milyona yakın Tayvan'da 19,5 milyon kayıtlı seçmenin oy kullanacağı seçimlerde, iktidardaki Demokratik İlerici Parti (DPP), ana muhalefetteki Milliyetçi Parti (Koumintang/KMT) ve Tayvan Halk Partisi (TPP) yarışacak.
Lider seçiminde, DPP'den Genel Başkan ve Tayvan lider vekili Lai Ching-te, KMT'den Yeni Taipei Belediye Başkanı Hou Yu-ih ve TPP'den Genel Başkan Ko Wen-je aday oldu. DPP iktidarında 2016'dan bu yana, iki dönemdir Ada'nın lideri olan Tsai Ing-wen, görev süresinin dolacağı 20 Mayıs 2024'te koltuğunu bırakacağından, bu seçimde aday değil.
ÇİN-TAYVAN GERİLİMİ
Son yıllarda Tayvan üzerindeki askeri baskıyı artıran Pekin yönetimi, Ada'nın ana kara ile yeniden birleşmesi için gerekirse güç kullanımını dışlamayacağını vurguluyor.
Seçimleri DPP'nin kazanması halinde ise Çin ile gerilimli ilişkilerin süreceği öngörülüyor.
Çin-Tayvan ilişkileri, DPP'nin 2016'da iktidara gelmesinin ardından kötüleşmişti.
DPP lideri Tsai Ing-wen, Çin Devlet Başkanı Şi'nin 2019'da yaptığı, Tayvan'ın, Çin'in Hong Kong Özel İdari Bölgesi'ndekine benzer "tek ülke, iki sistem" anlayışı çerçevesinde ana kara ile bütünleşmesi önerisini reddetti ve 1992 uzlaşmasını tanımadığını açıklamıştı.
Tsai ayrıca Hong Kong'da suçluların Çin'e iadesi yasa tasarısına karşı başlatılan ve 6 ay süren hükümet karşıtı protestolar sırasında protestoculara destek vermesi ve sığınma hakkı vadetmesi ile de Pekin'in tepkisini çekmişti. Bu dönemde Çin savaş uçaklarının, Tayvan'daki hükümetin Hava Savunma Tanımlama Sahası (ADIZ) ilan ettiği bölgeye 2020'den itibaren girmeye başlaması, askeri gerilimin artmasına yol açtı.
ÇİN TAYVAN AYRILIĞI
Çin'de İkinci Dünya Savaşı'nın ve Japon işgalinin sona ermesinin ardından, o dönemde Çin hükümetini temsil eden Çan Kay-şek liderliğindeki Çin Milliyetçi Partisi (Kuomintag) ile Mao Zıdong liderliğindeki Çin Komünist Partisi (ÇKP) arasında dört yıl süren iç savaş yaşanmıştı.
İç savaşı kazanan komünistlerin 1949'da Çin ana karasında iktidarı ele geçirerek Çin Halk Cumhuriyeti'nin (ÇHC) kuruluşunu ilan etmesi üzerine Çan Kay-şek ve Kuomintag üyeleri, Tayvan Adası'na çekilerek 1912'de kurulan Çin Cumhuriyeti (ÇC) iktidarının Ada'da devam ettiği iddiasıyla Taipei'de geçici hükümet kurmuştu.
Tayvan'daki hükümet, o tarihten sonra da Çin'i temsil etme iddiasını sürdürürken Ada'nın fiili bağımsızlığı bugüne dek devam etti.
Tek parti iktidarıyla yönetilen Çin'in aksine 1986'dan sonra çok partili rejime geçen Tayvan'da, birden çok parti iktidar için yarışıyor.
ABD-ÇİN KRİZİ
Öte yandan ABD ile Çin arasında artan jeopolitik ve ekonomik rekabet de Tayvan'ı doğrudan etkiliyor.
ABD'nin önceki Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi'nin Ağustos 2022'de Tayvan'a yaptığı ziyaret Washington ile Pekin arasında krize sebep olmuştu.
Çin ordusu, ziyaretin ardından Ada çevresinde fiili abluka oluşturan askeri tatbikatlar düzenlemiş, bu olaydan sonra Çin, Tayvan çevresindeki uçak ve gemi devriyelerini artırarak Tayvan Boğazı'nı ayıran itibari orta çizgiyi geçtiği uçuşları düzenli hale getirmişti.
ABD, Çin ile diplomatik ilişki kurduğu 1979'dan bu yana "tek Çin" politikasını benimseyerek Pekin yönetimini tüm Çin'in meşru hükümeti olarak tanıyor.
Washington yönetimi, 1979 tarihli Tayvan İlişkileri Yasası'nda Ada'nın öz savunmasını sağlayacak askeri kapasiteye sahip olması için destek vereceği ve bölgedeki statükoyu tek taraflı değiştirmeye yönelik eylemlere karşı çıkacağı taahhüdünde bulunmuştu.
DPP iktidarının devamı halinde, Tayvan'ın, iki büyük gücün küresel rekabetinde kriz unsuru, olası çatışmaları tetikleyebilecek bir sıcak temas noktası olmayı sürdüreceği tahmin ediliyor.
SAVAŞ KAPIDA MI?
Tayvan'daki seçimlerde ABD'ye yakın partilerin kazanmaması kritik bir önem taşıyor.
Çünkü aksi halde Çin'in bir çıkartma yapması oldukça mümkün.