DEMET İLCE / MUHABİR
Yeni araştırmalar, Cebelitarık Boğazı'nın altındaki bir dalma zonunun batıya doğru ilerlediğini ve bir gün Atlantik Okyanusu'nu "istila edebileceğini" ve okyanusun yavaş yavaş kapanmasına neden olabileceğini öne sürüyor.
Cebelitarık yayı veya hendek olarak da bilinen batma bölgesi şu anda Portekiz ile Fas arasındaki dar bir okyanus koridorunda yer alıyor. Batıya doğru göçü, yaklaşık 30 milyon yıl önce, şimdiki Akdeniz'in kuzey kıyısı boyunca bir dalma zonunun oluşmasıyla başladı, ancak son 5 milyon yılda durarak bazı bilim adamlarının Cebelitarık yayının hala aktif olup olmadığını sorgulamasına yol açtı.
Ancak 13 Şubat'ta Geology dergisinde yayınlanan bir araştırmaya göre yayın sadece bir sessizlik döneminde olduğu görülüyor. Bu durgunluk muhtemelen bir 20 milyon yıl daha sürecek ve sonrasında Cebelitarık yayı ilerlemesine devam edebilir ve "batma istilası" olarak bilinen bir süreçte Atlantik'e girebilir.
Atlantik Okyanusu, araştırmacıların bildiği iki dalma batma bölgesine ev sahipliği yapıyor: Karayipler'deki Küçük Antiller dalma zonu ve Antarktika yakınlarındaki Scotia yayı.
Lizbon Üniversitesi'nde jeolog ve yardımcı doçent olan baş yazar João Duarte yaptığı açıklamada, "Bu batma bölgeleri Atlantik'i birkaç milyon yıl önce istila etti. Cebelitarık'ı incelemek paha biçilmez bir fırsat çünkü sürecin henüz gerçekleşme aşamasındayken erken aşamalarında gözlemlenmesine olanak sağlıyor." dedi.
Cebelitarık yayının hala aktif olup olmadığını test etmek için Duarte ve meslektaşları, Oligosen döneminde (34 milyon ila 23 milyon yıl önce) dalma-batma bölgesinin doğuşunu ve günümüze kadar olan evrimini simüle eden bir bilgisayar modeli oluşturdular. Araştırmacılar, 5 milyon yıl önce Atlantik sınırına yaklaşırken yayın hızında ani bir düşüş olduğunu fark ettiler. Çalışmada "Bu noktada Cebelitarık dalma zonu başarısızlığa mahkum görünüyor" diye yazdılar.
Ekip daha sonra yayın gelecek 40 milyon yıldaki kaderini modelledi ve onun günümüzden itibaren önümüzdeki 20 milyon yıl boyunca dar Cebelitarık Boğazı boyunca titizlikle ilerlediğini buldu. Araştırmacılar çalışmada şöyle yazdı: "Çarpıcı bir şekilde, bu noktadan sonra hendek geri çekilmesi yavaş yavaş hızlanıyor ve batma bölgesi genişliyor ve okyanusa doğru yayılıyor."
Açıklamada Duarte, bu tür modellemenin birkaç yıl önce bile mevcut olmayan gelişmiş araçlar ve bilgisayarlar gerektirdiğini söyledi. "Artık Cebelitarık yayının oluşumunu ve aynı zamanda derin gelecekte nasıl gelişebileceğini çok detaylı bir şekilde simüle edebiliriz" diye ekledi.
Açıklamaya göre, Cebelitarık yayı Atlantik Okyanusu'nu işgal ederse, Pasifik Okyanusu'nu çevreleyen ve Ateş Çemberi adı verilen bir dalma-batma bölgeleri zincirine benzer bir Atlantik dalma-batma sisteminin oluşmasına katkıda bulunabilir. Atlantik'te oluşan benzer bir zincir, okyanus kabuğunun Atlantik'in her iki yakasındaki dalma yoluyla mantoya geri dönüştürülmesine ve bu okyanusun yavaş yavaş yutulup kapanmasına yol açacaktır.
Cebelitarık yayının son 5 milyon yıldaki ezici ilerleyişi, bölgedeki sismisite ve volkanizmanın göreceli eksikliğini açıklayabilir; bunlar, dalma zonunun hâlâ aktif olabileceği fikrini çürütmek için argüman olarak kullanıldı. Yeni çalışmanın yazarları, dalma zonunun tektonik sessizliğinin, uzun süreli duraklama hareketinin doğrudan bir sonucu olduğunu ileri sürüyor.
"Eğer dalma arayüzü boyunca hareket küçük olsaydı, sismik gerilimin birikmesi yavaş olurdu ve birikmesi yüzlerce yıl alabilirdi. Bu, bölgedeki büyük depremler için tahmin edilen uzun tekrarlama periyoduyla örtüşüyor." diye yazdılar.
O zamandan beri çok sayıda küçük deprem kaydedilmiş olsa da bölgeyi sarsan son büyük deprem, moment büyüklüğü ölçeğine göre tahminen 8,5 ile 9,0 arasında değişen 1755 Büyük Lizbon Depremi oldu. Uzmanlar daha önce, bu büyüklükte bir depremin yakın zamanda meydana gelmesinin "hemen hemen söz konusu olamayacağını, çünkü bu tür muazzam olayların sonunun yalnızca 250 yıl önce olduğunu" söyledi.