AB’ye katılmayı hedefleyen ülkelerin, blokun karmaşık sağlık düzenlemelerine uyum sağlamak için önemli çalışmalar yapması gerekiyor.
Olivér Várhelyi, "Genişleme, liderlerimizin şu anda tartıştığı en önemli üç konu arasında yer alıyor," şeklinde belirtti. Bu yılki değerlendirme, aday ülkelerin AB üyeliğine yönelik ilerlemelerini ve sağlıkla ilgili reform ihtiyaçlarını aydınlatıyor.
Birçok aday ülkenin, dijital sağlık altyapısı, önleme programları ve tütün ile alkol düzenlemeleri gibi ulusal çerçevelerini AB standartlarına uyarlaması gerekiyor. Sağlık düzenlemelerindeki ilerleme hızı, her ülkenin AB üyeliğine ne kadar hazır olduğuna dair net bir ölçüt sunuyor.
Arnavutluk, Bosna-Hersek ve Kosova için AB sağlık standartlarına uyum sağlama süreci henüz erken aşamalarda, bu da uzun bir yolun olduğunu gösteriyor. Bosna-Hersek, 2024 yılında belirgin bir ilerleme kaydedemedi ve özellikle AB tütün kontrol yasalarına uyum sağlama ve uygulama konusunda sıkıntılar yaşıyor.
Ayrıca, Bosna'nın Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi (ECDC) teknik faaliyetlerine sınırlı katılımı, AB ajans sistemine entegrasyonunu engelliyor. Raporda, pandemi sırasında tıbbi alımlardaki düzensizliklerle açığa çıkan yolsuzlukların, Bosna'nın sağlık hizmetlerinin etkili bir şekilde sunulmasının önündeki engellerden biri olduğu vurgulanıyor.
Arnavutluk ise, sağlık iş gücünü ve altyapısını güçlendirme konusunda zorluklarla karşı karşıya. Halk genellikle sınırlı kamu seçenekleri nedeniyle özel sağlık hizmetlerine yöneliyor. Ancak, Arnavutluk'un 2023 yılında zihinsel sağlık eylem planı kabul etmesi ve AB'nin Kritik İlaçlar İttifakı’na katılımı gibi olumlu gelişmeler yaşandı. Bununla birlikte, ulusal bir kanser kaydı eksikliği ve kapalı alanlarda sigara içme yasalarının zayıf uygulanması sorunları devam ediyor.
Kosova da benzer engellerle karşı karşıya; sağlık finansmanı sistemi yeterince gelişmemiş durumda ve evrensel sağlık kapsamına erişim sınırlı. Etkili bir stratejik satın alma mekanizmasının olmaması, Kosova'nın sağlık hizmetlerini verimsiz hale getirirken, sağlık sonuçlarındaki eşitsizlikler devam ediyor. Ancak Kosova, sınır ötesi sağlık hizmetleriyle ilgili hasta hakları konusunda ilerleme kaydetti ve bir kanser tarama programı uygulamaya başladı.
Gelişme Alanı: Moldova, Ukrayna
Moldova ve Ukrayna, Avrupa Komisyonu için sağlık koruma konusunda "bir düzeyde hazırlık" gösterdi, ancak önemli iyileştirmelere ihtiyaç var. Ukrayna, savaşın getirdiği zorluklara rağmen sağlık reformu alanında bazı ilerlemeler kaydetti. Kanser önleme girişimleri ve bulaşıcı hastalıklarla mücadele gibi alanlarda adımlar atıldı. Ancak, Ukrayna’nın kapsamlı bir ulusal sağlık stratejisi ve eylem planı bulunmuyor ve sağlık kaynakları ülkenin ihtiyaçlarını karşılamakta yetersiz kalıyor.
Moldova, COVID-19 sonrası sağlık sisteminin kırılganlığını sürdürüyor. Ülke, 2030 yılına kadar sağlık sektörünü modernize etmeyi hedefleyen bir ulusal sağlık stratejisi oluşturdu ve meme, rahim ağzı ve kolorektal kanserler için tarama programları başlattı. Ancak, sağlık alanındaki yolsuzluklar yaygın ve sağlık kalitesinin artırılması konusunda tavsiyeler var.
Üst Düzey: Karadağ, Kuzey Makedonya, Sırbistan
Karadağ, Kuzey Makedonya ve Sırbistan, AB sağlık kurallarıyla uyum sağlama konusunda orta düzeyde hazırlık gösterdi. Örneğin, Sırbistan sağlık kayıtları yasasını AB veri koruma yasalarıyla uyumlu hale getirdi, ancak tütün kontrolü uygulaması ve çocuk aşılaması konularında geliştirilmesi gereken alanlar mevcut. Sırbistan’daki topluma dayalı ruh sağlığı hizmetleri de erişilebilirlik açısından yetersiz durumda.
Karadağ ise 2023-2027 sağlık geliştirme stratejisi ve hizmet erişimini ve kalitesini artırmayı amaçlayan son yatırımlarla iyi bir hazırlık düzeyi sergiliyor. Karadağ, 2024 başında AB4Sağlık programına katılma anlaşması imzalayarak entegrasyon yolunda umut verici bir adım attı. Kuzey Makedonya da iyi bir hazırlık içinde olmasına rağmen, finansman ve personel sorunlarıyla karşı karşıya. Ülkenin uzman ve hemşire sayısı, AB ortalamasının altında kalıyor.
A Başarılı Aday: Türkiye
Türkiye, sağlık kriterleri açısından AB üyeliği için en iyi hazırlanan aday olarak öne çıkıyor. Şubat 2023’teki depremlere rağmen, Türkiye, sınır ötesi sağlık tehditleri ve bulaşıcı hastalıkların yönetiminde önemli ilerlemeler kaydetti. Ülke, zihinsel sağlık alanında kurumsal yapıdan bağımsızlaşma politikası uygulayarak, 182 toplum ruh sağlığı merkezi kurdu.
Ancak, Türkiye’de kadınlar için üreme sağlığına erişim konusunda toplumsal normlardan kaynaklanan engeller devam ediyor. Türkiye, Avrupa bölgesinde canlı organ bağışında liderken, ölü bağış oranları düşük. Türkiye ile AB arasındaki ilişkiler karmaşık bir yapıya sahip; Türkiye, son dönemde resmi AB üyeliğine sınırlı ilgi gösterse de farklı jeopolitik yolları araştırıyor.
AB’nin en üst düzey diplomatı Borrell, "Türkiye ile ilişkilerimizi yeniden kurmaya çalıştık ve ortak çıkarlarımız doğrultusunda yapıcı bir diyalog için somut adımlar atıldı. Bunu sürdürmeye devam edeceğiz," dedi. Sağlık işbirliği devam ediyor; örneğin, 2024 yılında Ankara’da gerçekleştirilen AB-Türkiye Sağlık Yüksek Düzeyli Diyaloğu, sınır ötesi sağlık tehditleri, kanser bakımı, ruh sağlığı ve iklimle ilişkili sağlık etkileri konularındaki ortak çabaları vurguladı.
