Leyla Göktürk/ Özel Haber
Maymun çiçeği virüsü bir süredir dünya gündemini meşgul ediyor. Dünyada alarma neden olan maymun çiçeği virüsü genelde Afrika’nın orta ve batı bölgelerinde tespit edilmesine rağmen mayıs ayı ile birlikte başta Avrupa ülkeleri olmak üzere onlarca ülkede tehlikesini sürdürüyor.48 ülkeye yayılan hastalık Türkiye’de rastlanmasının ardından hastalığın belirtileri, bulaşıcılığı ve öldürücülüğü gibi konular merak edilmeye başlandı. Cerrahi Uzmanı Op. Dr. Zeynep Betül Yıldız, bu gelişmenin hemen ardından ‘’Maymun çiçeği nedir, nasıl bulaşır, tedavisi nedir?’’ sorularını Diriliş Postası okurları için cevapladı.
Söz konusu virüsün ağır vakalara neden olabileceğini ifade eden Yıldız, yakın temas ile hastalığın yayıldığını belirtti. İlk olarak Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde çıkan hastalığın aşısı olduğunu söyleyen Yıldız “Bulaşın önlenmesi için hasta kişi ile yakın teması önlemek gerekmektedir.” dedi.
İLK MAYMUNLARDA GÖRÜLDÜ
Maymun çiçeği virüsü nedir?
Maymun çiçeği virüsü poxviridea ailesinin Orthopoxvirus cinsine üye bir virüstür. Maymun Çiçeği Hastalığı’a sebep olur. Maymun çiçeği, ilk olarak 1958 yılında Danimarka Kopenhag’da laboratuvar hayvanlarında yapılan bir çalışmada maymunlarda gösterilmiştir. Bu nedenle ismi maymun çiçeği olarak tanımlanmıştır.
Belirtileri nelerdir? Nasıl önlemler alınmalı?
Maymun çiçeği klinik olarak, ateş, halsizlik, yorgunluk, baş ağrısı, kızarıklık semptomları ve şişmiş lenf nodları ile kendini gösterir ve bir dizi tıbbi komplikasyona neden olabilir. Maymun çiçeği, genellikle 2-4 hafta süren semptomları olan kendi kendini sınırlayan bir hastalıktır. Ağır vakalar ortaya çıkabilmektedir. Afrika koşullarında maymun çiçeği virüsünün hayvanlardan insana bulaşması, enfekte hayvanların kan, vücut sıvıları veya deri veya mukoza lezyonları ile doğrudan temasla veya ısırıkla meydana gelebilir.
YAKIN TEMAS BULAŞ RİSKİ ARTIYOR
İnsandan insana bulaşma, hasta kişinin sekresyonları ile uzun süreli yakın temas, cilt lezyonları ile doğrudan bütünlüğü bozulmuş deri veya mukozalarla (göz, burun, ağız mukozaları gibi) temas veya yakın zamanda cilt lezyonlarından bulaş olmuş nesnelerle (yatak çarşafı, havlu vb.) yakın temastan kaynaklanabilir. Bu şekildeki temas genel olarak aynı evi paylaşan kişilerde, kapalı ortamlarda çok uzun süreli yakın mesafede bulunanlarda ve enfekte kişiyle temas eden sağlık çalışanlarında risk oluşturur. Bulaşın önlenmesi için hasta kişi ile yakın teması önlemek gerekmektedir.
Nedeni tespit edildi mi? Tedavisi var mı?
Nedeni tespit edildi. Geliştirilen bazı antivirallerin kesin olmamakla birlikte maymun çiçeği hastalığında etkili olabileceği belirtilmektedir. Maymun çiçeği hastalığı için semptomları hafifletmek, komplikasyonları yönetmek ve uzun vadeli sekelleri önlemek için klinik bakım ve destekleyici tedavi verilmelidir.
İlk nerede görüldü ve salgın süreci nasıl başladı?
İnsanlarda ilk olarak 1970 yılında, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde (eski adı Zaire) 1968 yılında çiçek hastalığının eradike edildiği bir bölgede 9 yaşındaki bir erkek çocukta tanımlanmıştır. Maymun çiçeği, Orta ve Batı Afrika'da, genellikle tropikal yağmur ormanlarına yakın kırsal alanlarda görülmekte iken son yıllarda kentsel alanlardan da vaka bildirimleri olmaya başlamıştır. Günümüzdeki salgın süreci mayıs başında Londralı bir vatandaşın Nijerya dönüşü maymun çiçeği ile uyumlu semptomlar saptanması ile başlamıştır. Kısa bir sürede 30 ülkede tespit edilmiştir.
AŞI SALGINI ÖNLEYEBİLİR
Hastalık bulaşıcı mı? Yeni bir pandemiye neden olabilir mi? Kontrol altına alınabilir mi?
Maymun çiçeği virüsünün iki farklı genetik suşu vardır-Orta Afrika bölümünde görülen (Orta Afrika soyu) ve Batı Afrika bölümünde görülen (Kongo Havzası/Batı Afrika soyu) suşudur. Orta Afrika suşu tarihsel olarak daha şiddetli hastalıklara neden olmuştur ve göreceli olarak Batı Afrika suşuna göre daha bulaşıcı olduğu düşünülmüştür.
Korona salgını boyutlarında bir salgın beklenmemektedir. Gerek aşının varlığı gerek bulaşma yolunun farklılığı gerek hastalığın seyri bize bunu düşündürmektedir. Çiçek aşısının yeniden uygulanmaya başlaması ile olası salgın kontrol edilebilir.
Bulaştığı takdirde ölüm riski var mı?
Son zamanlarda Orta Afrika’daki vakalarda ölüm hızı en yüksek değer olarak %10, Batı Afrika’da %1, hastalığın nadir olarak görüldüğü diğer coğrafi alanlarda %1’in altındadır.
Kuluçka süresi ne kadar?
Maymun çiçeğinin kuluçka süresi, riskli temastan semptomların başlangıcına kadar olan süre genellikle 6-14 gündür, ancak 5-21 gün arasında değişebilir. Bir hayvan ısırığı veya tırmalaması öyküsü olan kişiler, dokunsal/temasla maruziyete sahip olanlardan daha kısa bir kuluçka süresine (13'e karşı 9 gün) sahip olabilir.
Virüs önceki salgınlara göre farklı mı yayılıyor?
Yakın geçmişte geçirilen korona salgınından daha farklı bir yolla bulaşıyor. Korona salgınında hava yolu ile temasla bulaşırken burada hasta kişinin vücut salgısına temas ile bulaşma söz konusu.
ÇİÇEK AŞISI KORUYUCU ETKİ YAPABİLİR
Aşısı var mı? 1980 öncesi yapılan aşılar etkili mi?
Çiçek hastalığına karşı aşılamanın, maymun çiçek hastalığını önlemede yaklaşık %85 oranında etkili olduğu birkaç gözlemsel çalışmayla kanıtlanmıştır. Bu nedenle, öncesinde çiçek aşısı olanlar hastalığı daha hafif geçirebilirler ya da hastalıktan korunabilirler. Ülkemizde 1980 yılına kadar çiçek aşısı rutin olarak uygulanmıştır. 1980 yılı öncesi doğumlular çiçek aşıları var ise maymun çiçeği hastalığına karşı belirli oranda korunmaktadırlar.
Maymun çiçeği ile çiçek hastalığı arasında nasıl bir ilişki var?
1980 yılında çiçek hastalığının eradikasyonunun ilanı ve sonrasında çiçek aşısının uygulamasının durdurulması ile maymun çiçeği nadir de olsa özellikle Orta ve Batı Afrika’da görülen bir hastalık haline gelmiştir.
Maymun çiçeği hastalığının klinik görünümü (döküntüler), 1980 yılında Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından dünya çapında eradike edildiği ilan edilen çiçek hastalığına benzer. Maymun çiçeği, çiçek hastalığından daha az bulaşıcıdır ve daha az ciddi hastalığa neden olur. Çiçek hastalığına karşı kullanılan aşılar, maymun çiçeği hastalığına karşı da koruma sağlamaktadır. Çiçek hastalığının tedavisi için geliştirilen bir antiviral ajan, maymun çiçeği tedavisi için de ruhsatlandırılmıştır.
