DEMET İLCE / MUHABİR
Stres vücuda ne yapar? Bu ne zaman bir sorun haline gelir ve bununla baş etmenin bazı yolları nelerdir? Peki insanlar, stres yaratan etkenler karşısında ne yapabilirler?
STRES İNSANIN VÜCUDUNA NE YAPAR?
George Washington Üniversitesi'nde acil durum doktoru ve yardımcı doçent olan Dr. Leana Wen, şöyle dedi:
“İnsanlar algılanan bir tehditle karşılaştıklarında, kalbin daha hızlı atmasını sağlayan, kan basıncını ve kan şekerini artıran çeşitli hormonlar salgılanır. Bu hormonlar aynı zamanda enerjiyi bağışıklık sistemi ve sindirim sistemi gibi vücudun diğer kısımlarından uzaklaştırır. Bunlar, bir zamanlar insanların yırtıcı hayvanların kendilerini kovalaması gibi durumlara tepki vermelerine yardımcı olan evrimsel adaptasyonlardır. Bu tür "savaş ya da kaç" tepkileri normaldir ve günümüz yaşamında faydalı olabilir. Örneğin, daha hızlı performans gösteren bir sporcuya veya bir öğrencinin sınava çalışmasına yardımcı olabilirler.
Sorun, vücudun stres tepkisinin sürekli olması durumunda ortaya çıkar. Sürekli bir “savaş ya da kaç” durumu birçok kronik soruna yol açabilir. Bireyler kaygı, depresyon ve diğer zihinsel sağlık rahatsızlıklarını yaşayabilirler. Ayrıca baş ağrısı, kas gerginliği, karın ağrısı, uyku bozuklukları, enfeksiyonlara karşı bağışıklıkta azalma ve hafıza ve konsantrasyon sorunları da yaşayabilirler. Kronik stres ayrıca yüksek tansiyon, diyabet, kalp krizi ve felç olasılığının artmasıyla da ilişkilendirilmiştir."
BU NE ZAMAN SORUN HALİNE GELİR?
Wen, “İnsanların hayatlarında meydana gelen ayrık stresli olaylar (bir çocuğun doğumu, yeni bir işe başlama, boşanma veya sevilen birinin ölümü gibi net bir başlangıcı olan olaylar) karşısında stres yaşamaları doğaldır. Sorun, stresin kronik bir varoluş durumuna dönüşmesidir.
Dikkat edilmesi gereken uyarı işaretleri arasında zihinsel sağlıkla ilgili endişelerin belirtileri veya semptomları veya stresin fiziksel belirtileri (örneğin, birisi yeni kalp çarpıntısı, karın ağrısı veya baş ağrısı yaşamaya başlarsa) yer alır. Ayrıca bazı kişiler alkol veya uyuşturucu kullanarak stresle baş etmeye çalışabilir. Madde kullanımındaki bir değişiklik, altta yatan stres faktörlerini aramak için bir tehlike işareti olabilir.
İnsanlar ayrıca stresin evdeki, işteki ve arkadaşlarıyla olan ilişkilerini olumsuz etkileyip etkilemediğini kendilerine sormalıdır. Kendisini alışılmadık derecede sinirli bulan ve sevdiklerine ve meslektaşlarına saldıran biri, aynı zamanda aşırı stres nedeniyle de bunu yapıyor olabilir.
Mantıksız düşüncelerinizi yazmak, onları açmanın ilk adımıdır.” diye konuştu.
NEDEN STRESLE SAVAŞMALIYIZ?
Wen, “Stresi tıpkı yüksek tansiyon veya yüksek kan şekeri gibi hayatımızda değiştirilebilir bir şey olarak düşünebiliriz. Hipertansiyona veya diyabete genetik yatkınlığımızı değiştiremediğimiz gibi, stres etkeninin kendisi de değiştirilemeyebilir. Ancak buna tepkimiz bizim kontrolümüz altındadır. Sağlık sonuçlarımızı belirleyen de stres etkenine verdiğimiz tepkidir. Stresin sağlığımız üzerinde yüksek tansiyon ve diyabet gibi zararlı etkileri varsa, bu etkileri azaltmanın yollarını arayabilir ve aramalıyız.” ifadelerini kullandı.
STRESLE BAŞA ÇIKMANIN YOLLARI NELER?
Wen, “Öncelikle stresle baş etmenin iyi ve kötü yollarının olduğunu açıklığa kavuşturmak önemli. Bazı insanlar kısa vadede kendilerini daha iyi hissetmelerine yardımcı olabileceği için bu pek de iyi olmayan yollara başvurabilir, ancak gerçek riskler vardır. Alkol ve uyuşturucu kullanmaktan bahsettim; açıkçası bunlar sağlıklı başa çıkma stratejileri değil. Aşırı yemek yemek ya da sigara içmek de yasaktır.
Kendinin farkında olmanın gerçekten önemli olduğunu düşünüyorum. Kendinize karşı dürüst olun: Geçmişte stresli durumlarla karşılaştığınızda, bu sağlıksız başa çıkma yollarına başvurdunuz mu? Eğer öyleyse, dikkatli olun ve stresli zamanlarda bu davranışları önlemeye çalışın.
Ayrıca stresli durumların ne zaman yaşanacağını tahmin etmeye çalışın. İşyerinde büyük bir teslim tarihi yaklaşıyor mu? Olumsuz duyguları ortaya çıkarması muhtemel bir aile toplantısı mı? Sevdiğiniz biriyle zor bir konuşma mı? Stresli bir olayın meydana gelebileceğini bilmek, tepkinizi tahmin etmenize ve buna göre plan yapmanıza yardımcı olabilir.
Ayrıca insanlara geçmişte işe yaramış olan stres giderme tekniklerinin bir listesini yapmalarını da tavsiye ediyorum. Ve yeni teknikleri deneyin. Derin nefes alma egzersizleri, örneğin farkındalık meditasyonu gibi, hem stresli karşılaşma anında hem de sonrasında herkesin deneyip yardımcı olabileceği bir şeydir.
Ben de büyük bir egzersiz hayranıyım. Egzersizin stresi yönetmede çok etkili olduğuna dair mükemmel bilimsel kanıtlar vardır. Egzersiz, stres hormonlarını azaltır ve vücudu rahatlatabilen ve ruh halini iyileştirebilen "iyi hissetme" nörotransmiterleri olan endorfinleri artırır.” ifadelerine yer verdi.
ORTADAN KAYBOLMAYAN STRESLE NASIL BAŞA ÇIKILIR?
Wen, bu soruyu şöyle yanıtladı:
“Bu gerçekten zor, çünkü elbette stres yaratan etkenlerle bizzat ilgilenmek ideal olacaktır. Ancak birçok insanın değiştiremeyeceği stresli durumları vardır.
Bu konuda açık olmanız ve durumu değiştirmenin sizin kontrolünüzde olmadığını kabul etmeniz yardımcı olur. Ancak sizin kontrolünüzde olan şey duruma gösterdiğiniz tepkidir.
Öz farkındalığın ve öz bakımın çok önemli olduğu yer burasıdır. Özellikle stresli hissettiğiniz zamanları tanımayı öğrenin. Belki boyun ve sırt kaslarınızda gerginlik hissediyorsunuz ya da karın kramplarınız ya da gerginlikleriniz var. Bunlar, derin nefes alma, meditasyon ve kısa vadede size yardımcı olacak diğer egzersizleri uygulama zamanlarıdır.
Hem kısa hem de uzun vadeli fayda için kişisel bakıma zaman ayırmak çok önemlidir. Bununla keyif aldığınız ve zihninizi stresli yaşam durumlarından uzaklaştırabilecek aktiviteleri kastediyorum. Bunlar, iyi bir arkadaşla yürüyüşe çıkmak, bahçede çalışmak, evcil hayvanlarınızla oynamak, iyi bir kitap okumak veya hoşunuza giden başka aktivitelere katılmak olabilir. Kendinize ayırdığınız zamanı bir nevi terapi gibi düşünün; stres sizi sağlıksız hale getirebilir, bu nedenle bu, stresi dengelemek için kendinizi "tedavi" etmenin yoludur.
Bu doğrultuda, stresin sağlığınızı etkileyebilecek faktörlerden biri olduğunu bilerek, genel sağlığa katkıda bulunan diğer yönleri en üst düzeye çıkarmaya çalışın. Yeterli ve dinlendirici bir uyku almaya çalışın. Sağlıklı, bütün gıdalar yemeyi ve ultra işlenmiş ürün tüketiminizi azaltmayı hedefleyin. Yüksek tansiyon gibi diğer kronik tıbbi durumların tedavi edildiğinden emin olun. Ve eğer yaşadığınız stres devam eden zihinsel sağlığa veya fiziksel sıkıntıya yol açıyorsa, ruh sağlığı uzmanınızdan veya birinci basamak sağlık hizmeti sağlayıcınızdan yardım aramayı beklemeyin.”
