COVID-19 benzeri bir sağlık krizini önlemeyi amaçlayan küresel pandemi anlaşması, Mayıs 2025 son teslim tarihine rağmen kritik noktalar üzerindeki anlaşmazlıklar nedeniyle ilerleme kaydedemiyor. Görüşmelerin bu yıl sonuçsuz kalması, sürecin geleceği konusunda endişeleri artırdı.
Anlaşmanın Kilit Noktaları Tıkanmış Durumda
190’dan fazla ülkenin katılımıyla Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından yürütülen müzakerelerde, pandemi anlaşmasının Mayıs 2024’te tamamlanması bekleniyordu. Ancak anlaşma, süregelen uzlaşmazlıklar nedeniyle Mayıs 2025’e ertelendi.
Özellikle iki konu müzakerelerde çıkmaza neden oldu: pandemi önleme çalışmaları ve patojen erişim ve fayda paylaşım sistemi (PABS). Avrupa ülkeleri, küresel güneyde hastalık gözetimi, erken uyarı sistemleri ve pandemi hazırlık programlarının güçlendirilmesini talep ediyor. Ancak Afrika grubu, bu tür finansal taahhütlere karşı temkinli yaklaşıyor.
Afrika grubu ayrıca, paylaştığı patojen bilgilerine karşılık aşı ve ilaçlara öncelikli erişim hakkı talep ediyor. Bu durum, güçlü ilaç sektörüne sahip zengin ülkelerle uzlaşmazlık yaratıyor.
Müzakerelerde Gelinen Son Nokta
Müzakerelerde ilerleme sağlanamaması, özellikle düşük gelirli ülkeleri anlaşma metninin zayıf bir versiyonunu kabul etmeye zorlamakla eleştiriliyor. Sivil toplum örgütlerine göre, PABS sistemi anlaşma metninden çıkarılarak ek bir madde olarak daha sonra görüşülecek şekilde ertelenebilir. Bu durum, gelişmekte olan ülkelerin pazarlık gücünü zayıflatıyor.
Oxfam International’ın sağlık politikası danışmanı Piotr Kolczynski, “Gelişmekte olan ülkeler, önleme yükümlülüklerini yerine getirecek kaynaklara sahip olmadıkları ve zengin ülkelerin esneklik göstermediği için temkinli yaklaşıyor” dedi.
Siyasi Belirsizlikler Anlaşmayı Tehdit Ediyor
Avrupa Komisyonu, kapalı kapılar ardında süren görüşmelere ilişkin yorum yapmayı reddederken, AB’li bir müzakereci, resmi görüşmeler için ayrılan 10 günün anlaşmazlıkları çözmeye yetmeyeceğini ve sürecin gayri resmi görüşmelere bağlı olduğunu belirtti.
ABD’de Donald Trump’ın yeniden seçilme olasılığı ise anlaşmanın geleceğini daha da belirsiz hale getiriyor. Trump yönetiminin DSÖ’ye karşı mesafeli tutumu, anlaşmanın askıya alınmasına ya da taahhütlerin daha da zayıflatılmasına yol açabilir.
AB ve ulusal liderlerin pandemi dönemindeki uluslararası dayanışma ruhunu koruyup korumayacakları da belirsizliğini koruyor. Bir AB müzakerecisi, “Anlaşma süresi uzadıkça, başarılı olma ihtimali azalıyor. Bu kadar uzlaşmazlıkla sonunda imzalanacak güçlü bir metin kalıp kalmayacağı bile tartışmalı hale geliyor” dedi.
