Bugün Azerbaycan’da Bakü Fatihi olarak tanınan Nuri Paşa, 1. Dünya Savaşı’nın sonuna doğru, 1918’de Kafkas İslam Ordusu kumandanı olarak Azerbaycan topraklarını Ermeni Taşnaklar’ın ve Ruslar’ın işgalinden kurtardı.
Aynı zamanda Milli Mücadele günlerinin de kahraman komutanlarından olan Osmanlı Paşası Nuri Killigil, Türk savunma sanayiinin de önder ismidir. Muhteşem bir silah fabrikası kurmuş ve zamanının çok ilerisinde üretimler yapmıştır.
FİLİSTİN’E HAYATİ DESTEK
Cumhuriyet’in kuruluş yıllarında kurulmuş ilk silah fabrikalarından olan Nuri Killigil Silah ve Mühimmat Fabrikası, Arapİsrail savaşında Arap orduları için silah ve cephane üretti. Filistin halkının hak ve özgürlük mücadelesini, BM’nin kararlarını tanımayarak Filistinliler’e silah ve cephane göndermek suretiyle destekledi. Ancak bu faaliyetler, ABD ve İsrail’in o dönemdeki menfaatlerine hiç uygun değildi. 2 Mart 1949’da saat 17.10’da fabrikada fail-i meçhul üç büyük patlama meydana geldi. İlk patlama kimyahanede olmuştu. Sonradan cephane deposuna sıçrayan ateş, mermilerin patlamasına yol açmış, ertesi gün bile duman ve patlamalar devam etmişti.
PATLAMADA ŞEHİT DÜŞTÜ
Aralarında Nuri Killigil’in de bulunduğu 27 kişi bu patlamada şehit oldu. Nuri Killigil’in cesedi bulunamadı. Ve boş tabut defnedildi. Patlamanın kimler tarafından gerçekleştirildiği ise meçhul kaldı. Patlamada günler sonra Haliç’te bulunan naaşın toprağa verildi. Zaman içerisinde kaybolan mezarı Atilla Oral tarafından 2016’da tespit edildi. Daha sonra Edirnekapı Mezarlığı’ndaki Nuri Killigil mezarı onarıldı ve kendisi için tam 67 yıl sonra cenaze namazı kılındı.
KAFKAS İSLAM ORDUSU MİNNETLE ANILIYOR
Azerbaycan’ın başkenti Bakü’nün Kafkas İslam Ordusu tarafından Ermeni ve Bolşevik çetelerden kurtarılışının 100. yıl dönümü, çeşitli etkinliklerle kutlandı. 1918 yılında kurulan Kafkas İslam Ordusu’nun kurtardığı Bakü, yoğun muharebeler neticesinde düşmandan temizlenerek Azerbaycan’ın başkenti oldu.
ERMENİ VE BOLŞEVİK ÇETELERDEN KURTARILDI
Azerbaycan, 28 Mayıs 1918’de bağımsızlığını ilan ettikten sonra 4 Haziran 1918’de Osmanlı Devleti ile Batum’da anlaşma imzaladı. Anlaşma, iki devlet arasında siyasi, hukuki, ticari ve askeri alanlarda dostane ilişkiler kurulmasını öngörüyordu. Azerbaycan, söz konusu anlaşmanın 4. maddesi uyarısınca Ermeni ve Bolşevik çetelerin işgaline karşı Osmanlı hükümetinden yardım istedi.
NURİ PAŞA’NIN ÇABALARI
Enver Paşa’nın 28 yaşındaki kardeşi Nuri Paşa’nın (Killigil) çabalarıyla kurulan Kafkas İslam Ordusu, Filistin Cephesi’nden getirilen 106. ve 107. piyade ile 56. topçu alayları ile takviye edilerek Bakü ve Azerbaycan’ın diğer illerinin Ermeni ve Bolşevik çetelerden kurtarılması için görevlendirildi. Gence’ye ulaşan Kafkas İslam Ordusu’ndaki asker sayısı, Azerbaycan kolordusundan yapılan bin kişilik takviyeyle 12 bine ulaştı. Güzergahındaki Göyçay, Salyan, Ağsu ve Kürdemir’i de Bolşevik birlikleri ve Ermeni çetelerinden temizleyen ordu, 15 Eylül 1918’de 30 saat süren şiddetli muharebelerden sonra Bakü’yü kurtardı.
OSMANLI ASKERİ GÖNÜLLERİ FETHETTİ
Bakülüler tarafından coşkuyla karşılanan Osmanlı askerleri, kentte geçit töreni düzenledi. 30 Ekim 2018’de imzalanan Mondros Mütarekesi’ne göre, Osmanlı devletinin savaştan önceki sınırlarına çekilmesi gerektiğinden Kafkas İslam Ordusu 16 Kasım’da Bakü’yü terk etti. Kafkas İslam Ordusu, Azerbaycan’da sadece 2 ay kalmasına rağmen ülkenin toprak bütünlüğünün sağlanması ve Bakü’nün başkent olmasında önemli rol oynadı. Halkı Ermeni ve Bolşevikler’in zulmünden kurtaran Kafkas İslam Ordusu ve komutanı Nuri Paşa, Azerbaycanlıların gönlünde taht kurdu.
Azerbaycan Dernekleri Federasyonu Genel Başkanı Bilal Dündar, Kafkas İslam Ordusu’nun Azerbaycan’ı kurtarmasının 100. yıl dönümünde açıklamalarda bulundu.
TÜRKİYE’DEN SONRA EN FAZLA TÜRK ŞEHİTLİĞİ AZERBAYCAN’DA
Türkiye’den sonra en fazla Türk şehitliği Azerbaycan’da bulunuyor. Kafkas İslam Ordusu, Bakü’nün kurtuluşu için yaptığı mücadelede bin 130 şehit verdi. Azerbaycan’ın Bakü, Şeki, Şamahı, Göyçay, Kürdemir, Neftçala, Hacıkabul ve Guba gibi birçok bölgesinde Kafkas İslam Ordusu şehitlerinin defnedildiği 14 Türk şehitliği yer alıyor. Azerbaycan halkı, 70 yıl süren Sovyet yönetiminde bile bu şehitlikleri korudu ve bugünlere ulaşmasını sağladı.
KENDİSİ ZOR DURUMDAYKEN KARDEŞİNİ KURTARMAK
Bakü’nün kurtuluşu ve Kafkas İslam Ordusu’nun bağımsızlıktaki rolü hakkında konuşan Türkiye Azerbaycan Dernekleri Federasyonu Genel Başkanı Bilal Dündar, Kafkas İslam Ordusu’nun Azerbaycan’ı katliamdan kurtarmasının çok önemli bir hadise olduğunu belirterek, “Kendisinin en güçsüz anında kardeşlerini yok olmaktan kurtaran bir başarı öyküsüdür” dedi. Dündar, Azerbaycan’ın başkenti Bakü’nün Kafkas İslam Ordusu’nca Ermeni ve Bolşevik çetelerden kurtarılışının, Türkiye-Azerbaycan kardeşliği için bir mutlu gün olduğunu söyledi. Azerbaycan’da 1918 yılında büyük bir katliamın yaşandığını ve topraklarını işgal edildiğini anlatan Dündar, Türkiye’nin zor şartlar altında olduğu dönemde Azebaycan’a destek verdiğini kaydetti.
“BİZ ÇANAKKALE’DE SİZ BAKÜ’DE”
Dündar, Enver Paşa’nın 28 yaşındaki kardeşi Nuri Paşa’nın çabalarıyla kurulan Kafkas İslam Ordusu’nun işgal edilen Bakü’ye girdiğinde kanlı bir savaş sonucunda şehrin kurtarıldığını belirterek “Burada kimsenin beklemediği bir başarı elde ediliyor. Kardeş Azerbaycan Türkleri, tamamen bir katliamdan kurtarılıyor. Bu bir başarıdır, nasıl Çanakkale bizim için bir başarı öyküsüyse bu da başarıdır. Azerbaycan’da en gencinden yaşlısına kadar Kafkas İslam Ordusu’na olan hayranlık devam ediyor. Çanakkale Savaşı’nda 2 bin 800’ün üzerinde, gönüllü olarak gelip, Türkiye topraklarını işgalden kurtaran Azerbaycanlı kardeşlerimiz şehit olmuştur” diye konuştu.
“BAŞKA TÜRKİYE VE AZERBAYCAN YOK”
Azerbaycan ile Türkiye’nin ilişkilerinin oldukça güçlü olduğunu ifade eden Dündar, her seviyede, dünyada eşi ve benzeri olmayan bir dostluk-kardeşlik ilişkisinin olduğunu söyledi. Dündar, Türkiye’nin petrol çıkaran bir ülke konumunda olmamasına rağmen Azerbaycan’dan önemli destek aldığını anlatarak, şöyle devam etti: “Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı, Bakü-Tiflis-Erzurum Doğalgaz Boru Hattı, Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu ve Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı projeleriyle Azerbaycan, Türkiye’yi enerji koridoru haline getirmiştir. ‘Bir millet iki devlet’ anlayışına yakışan budur. Şu anda Türkiye’nin üzerinde çeşitli baskılar var. Mutlaka geçmişimizi çok iyi bilmemiz lazım ve sahip çıkmamız lazım. Bir başka Türkiye ve Azerbaycan yoktur. Her iki ülke arasındaki ilişkilerin artırılması gerekir.”
DOSTLUĞUMUZU ZİRVEYE TAŞIMALIYIZ
Azerbaycan halkının Türkiye’nin her zaman yanında olduğuna vurgu yapan Dündar, “Azerbaycan ile dostluğumuzu zirveye taşımamız lazım. Azerbaycan, Türkiye için olmazsa olmaz hem dost hem de kardeş ülkemizdir. Kafkas İslam Ordusu’nun Azerbaycan’ı katliamdan kurtarması çok önemli bir hadisedir. Kendisinin en güçsüz anında, kardeşlerini yok olmaktan kurtaran bir başarı öyküsüdür” şeklinde konuştu.
Yerli silah üretiyordu
Nuri Paşa 1930’larda kurulan, 1949’da bir sabotaj sonucu havaya uçurulan Nuri Killigil Silah Fabrikası’nın kurucusudur. 1938 yılında Zeytinburnu’nda kömür satan bir şirketi satın alıp burayı dönüştüren Nuri Paşa bu fabrikada tabanca, matara, demir çubuk, gaz maskesi ve mermi üretmeye başlamıştı. 2 Mart 1949’da şüpheli bir patlama sonucu yerle bir olan fabrikada aralarında Nuri Killigil’in de bulunduğu 27 kişi bu ölürken Nuri Killigil’in cesedi bulunamadı. Nuri paşa’nın prçalanmış cesedinin ana gövdesi 20 gün sonra Haliç’te su üstüne çıkmış ve cenaze namazı kılınmadan Edirnekapı Şehitliği’ne defnedilmiştir. Patlamanın ardından akamete uğrayan yerli silah ve mühimmat üretimine yapılan bu sabotajın üzerindeki sis perdesi hala aralanamamıştır.
