30 Haziran 2018 tarihinde vefat eden Fuat Sezgin, yaptığı çalışmalar ile dünyanın önde gelen İslam bilim tarihi araştırmacısı olarak kabul edilirken vefatının 6. senesinde eserleri ile kendinden söz ettirmeye devam ediyor. Fuat Sezgin kimdir?
Peki Fuat Sezgin Kimdir?
Fuat Sezgin 24 Ekim 1924'te Bitlis'te hayata gözlerini açtı.
Sezgin, ilköğretimi Ağrı Doğubayazıt'ta, ortaokul ve liseyi ise Erzurum'da okuduktan sonra 1943'te İstanbul'a geldi.
Mühendislik okumak için geldiği İstanbul'da, bir arkadaşının tavsiyesi üzerine katıldığı İstanbul Üniversitesi Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsünde görev alan Alman doğu bilimci Hellmut Ritter'in semineri sonrası mühendislik alanından farklı olarak sosyal bilimler alanına yöneldi.
Fuat Sezgin, hocası Ritter'in bilimlerin temelinin İslam bilimlerine dayandığını belirtmesi üzerine bu alana yoğunlaşarak çalışmaya başladı.
Sezgin, kendisinin de aktardığı üzere Arap dilini kendi imkanlarıyla arapça bir kitaptan öğrenerek bu alanda çalışmalarına devam etti. Yararlandığı hiçbir kaynağı çeviriden değil, dilin kendisini öğrenerek orijinal dilinden okudu. Fuat Sezgin, anadilleri Türkçe ve Kürtçe dışında Arapça, Süryanice, İbranice, Latince ve Almanca başta olmak üzere toplam 27 dil bilerek kaynaklara kendi orjinal dilinden okuyarak ulaşıyordu.
1951'de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesini bitirdikten sonra Arap Dili ve Edebiyatı üzerine çalışmaya başlayarak, 1954'te "Buhari'nin Kaynakları" adlı teziyle doktor ünvanı aldı.
Sezgin, hadis kaynağı olarak İslam kültüründe önemli olan Buhari'nin (810-870) bilinenin aksine sözlü kaynaklara değil, yazılı kaynaklara dayandığı tezini ortaya attı. Bu yazılı kaynakların İslam'ın erken dönemine hatta 7. yüzyıla kadar gittiğini ortaya koydu. Bu tez, Oryantalist çevreler tarafında oldukça yankı uyandırdı.
27 MAYIS DARBESİ VE ALMANYA YOLCULUĞU
Üniversiteye ders vermeye giderken aldığı gazeteden, 27 Mayıs 1960 askeri darbesi sonrası oluşturulan Milli Birlik Komitesi'nin (MBK) aldığı kararla üniversitelerden uzaklaştırılan, "147'likler" olarak bilinen akademisyenler arasında yer aldığını öğrendi.
Kendisine daha önce yurt dışından yapılan çok sayıda teklifi ülkesine olan sevgisi ve bağlılığı dolayısıyla reddeden Sezgin, yaşanan darbe sonrası ve üniversiteden ihracı ile birlikte hocası Helmut Ritterin teşvikiyle Almanya’ya gider. Ewald Wagner, Arapça ve Farsçası mükemmel olan bu genci bilim tarihi alanına yönlendirir. 2 ABD'li ve Frankfurt Üniversitesi eski rektörü olan dostlarına mektup yazıp yurt dışına gitmek istediğini belirttir. Sezgin, üçünden de olumlu cevap gelmesinin ardından Frankfurt'a gitmeyi tercih eder.
Frankfurt Üniversitesinde misafir doçent olarak göreve başlayan Fuat Sezgin, Cabir bin Hayyan üzerine hazırladığı tezi ile birlikte 1966 yılında profesör olur.
Sezgin, çalışmalarını "Arap-İslam kültürünün tabii bilimler tarihi" alanında yoğunlaştırır. 1966 yılında İslam uygarlık tarihçisi Ursula Sezgin'le hayatını birleştirir. Bu evlilikten 1970'te kızı Hilal dünyaya geldi.
Prof. Dr. Fuat Sezgin, 1982 yılında J. W. Goethe Üniversitesine bağlı Arap-İslam Bilimleri Tarihi Enstitüsünü ve bir yıl sonra da müzesini kurdu.
Sezgin, direktörü olduğu Arap-İslam Bilimleri Tarihi Enstitüsünün müzesinde Müslüman bilginlerce yapılmış aletlerin, bilimsel araç ve gereçlerin numunelerini büyük bir özenle yaptırıp, burada sergilemeye başlar.
50 yıl boyunca Alman Devleti ve akademisinin katkılarıyla büyük araştırmalar yapar. Ama uzun yıllar sonra İstanbul'da adına bir vakıf açılınca Almanya'nın sağladığı maketleri, kıymetli kitapları ve kütüphanesini toplayıp getirir.
Fuat Sezgin, Türkiye'ye dönerek 2008'de Gülhane Parkı'nda İstanbul İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesini kurdu.
Müzenin faaliyetlerini desteklemek amacıyla da Fuat Sezgin İslam Bilim ve Tarihi Araştırmaları Vakfı kuruldu.
Fuat Sezgin, insanlık tarihinin başlangıcından bugüne kadar alanında yazılan en kapsamlı eser olarak gösterilen Arap-İslam Bilim Tarihi'nin ilk cildini 1967'de tamamladı. Sezgin, eserinin 18. cildini yazdığı esnada 30 Haziran 2018'de tedavi gördüğü hastanede 94 yaşında vefat etti.
Prof. Dr. Fuat Sezgin'in cenazesi Fatih Camii'nde kılındı ve naaşı Gülhane Parkı'ndaki İstanbul İslâm Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi'nin bahçesine defnedildi.
MÜZE VE VAKIFLAR
Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi bünyesinde 2013 yılında ise Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Enstitüsü kuruldu.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın himayesinde 2019 yılı, "Prof. Dr. Fuat Sezgin Yılı" ilan edildi.
Arapça, Almanca, Latince, İbranice, Süryanicenin de olduğu birçok dili çok iyi derecede bilen Sezgin, çok sayıda önemli ödül, nişan ve madalyaya da layık görüldü.
Ömrünün son günlerine kadar ilmi faaliyetlerine devam eden Sezgin, bütün akademik hayatı boyunca bilimin ve teknolojinin ilk defa doğu toplumlarında ortaya çıktığını, İslam medeniyeti üzerinden dünyaya yayıldığını kanıtlamaya çalıştı. Sezgin, eserleriyle bunu başardı.
Eserleri ve yaptığı çalışmalarla tüm dünyaya bilimsel ilerleme sürecinin tek bir milletin değil, bütün bir insanlığın eseri olduğunu ortaya koyan Prof. Dr. Sezgin, yaşamı boyunca Kahire Arap Dili Akademisi, Şam Arap Dili Akademisi, Fas Rabat Kraliyet Akademisi, Bağdat Arap Dili Akademisi, Türkiye Bilimler Akademisi şeref üyeliği de dahil olmak üzere çok sayıda önemli akademide yer aldı.
ESERLERİ
Prof. Dr. Fuat Sezgin, hayatı boyunca dünyanın her yerinden kendi imkanlarıyla aldığı 45 bin ciltlik kitap, 10 bin civarında mikrofilm arşivi ile bilimler tarihi sahasında dünyanın tek olma özelliğine sahip özel koleksiyon bir kütüphaneyi kurdu.
Geride çok büyük bir ilmi miras bırakan Sezgin'in en önemli eseri, ilk cildi 1967'de yayımlanan 17 ciltlik Arap-İslam Bilimler Tarihi oldu. Sezgin, bu eseri için yaklaşık 300 bin yazma eseri yerinde inceledi.
Prof. Dr. Sezgin eserinde, Kur'an bilimleri, hadis, fıkıh, kelam, felsefe, tarih, tasavvuf, edebiyat, şiir, tıp, farmakoloji, zooloji, veterinerlik, simya, kimya, botanik, ziraat, astronomi, astroloji, meteoroloji, matematiksel coğrafya ve haritacılık gibi birçok konuyu derinlemesine inceledi.
Sezgin'in Arap-İslam Bilimleri Tarihi adlı 17 ciltlik başeseri, Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Araştırmaları Vakfı tarafından Almancadan Türkçeye çevrilirken, doğumunun 100'üncü yılı dolayısıyla şubat ayında düzenlenen vefa gecesiyle tanıtıldı.
Sezgin, ayrıca 1984'ten itibaren Arap İslam Bilimleri Tarihi dergisini yayımladı.
Prof. Dr. Sezgin'in coğrafya, Avrupalı seyyahların seyahatnameleri, matematik, astronomi, felsefe, tıp, müzik, nümismatik, tarih yazıcılığı ile diğer konularda yazılmış orijinal eserlerin tıpkıbasımlarını ve bu konuda araştırma yapmış Batılı bilim insanlarının eserlerini içeren seriler halinde yaklaşık 1300 cilt yayını bulunuyor.
Fuat Sezgin'in, "Buhari'nin Kaynakları", "İslam'da Bilim ve Teknik", "İslam Uygarlığında Mimari, Geometri, Fizik, Kimya, Tıp Saatler, Optik, Mineraller, Savaş Tekniği, Antik Objeler", "İslam Uygarlığında Astronomi Coğrafya ve Denizcilik", "Bilim Tarihi Sohbetleri", "Tanınmayan Büyük Çağ İslam Bilim ve Teknoloji Tarihinden", "Amerika Kıtasının Müslüman Denizciler Tarafından Kolomb Öncesi Keşfi ve Piri Reis", "İslam Bilim Tarihi Üzerine Konferanslar", "İslam'da Bilim ve Teknik" ve "İslam Kültür Dünyasının Bilimler Tarihindeki Yeri" kitapları da Türkçe olarak basıldı.
