DEMET İLCE / MUHABİR
Yalnızsınız ve aniden yanınızda birisinin olduğuna dair sinsi bir şüpheye kapılıyorsunuz. Belki bir korku filmi izlediniz ya da en son gerilim romanını okudunuz ve odanızda gizlenen bir katil olup olmadığını merak ettiniz. Etrafınıza bakarsınız ve dolabın kapısını açarsınız ama orada kimse yoktur. Peki neden zihniniz size izleniyormuşsunuz gibi hissettiriyor?
Klinik ve adli psikolog Leslie Dobson'a göre, birinin izleniyormuş gibi hissetmesinin birkaç nedeni var. Bu nedenler, korkutucu kitaplara, filmlere veya haberlere maruz kalmak da dahil olmak üzere geniş bir yelpazeye yayılmaktadır.
Dobson yazılı bir mesajında, "Daha aşırı durumlarda, kişi genellikle altta yatan zihinsel sağlık durumu veya fiziksel beyin rahatsızlığıyla ilişkili olarak paranoya ve hipervijilans yaşayabilir" dedi.
Elbette bazen gerçekten izleniyoruz. İnsanlar muhtemelen başka bir kişinin bakışına duyarlı olacak şekilde evrimleşmiştir ve University of Bilişsel Sinir Bilimleri alanında doktora sonrası araştırma görevlisi olan Harriet Dempsey-Jones tarafından yazılan bir makaleye göre, insan beyninin yalnızca bakışları işlemeye adanmış bir sinir ağına sahip olduğu öne sürülmektedir. Bakışlara olan dikkatimizin, insanlar arasındaki işbirlikçi etkileşimleri destekleyebildiği için ortaya çıkması mümkündür. Bu yeteneğe hakim olmak genellikle zor değildir. Bir kişinin nereye baktığını görmek oldukça kolaydır çünkü gözbebeklerinin nereye odaklandığını görebiliriz ve çevresel görüşümüzle vücut dili gibi bir kişinin bize baktığını gösteren ipuçlarını yakalayabiliriz.
Ancak bazen kimse izlemiyor olsa bile, dış uyaranlar bizi korkutabilir ve izlenip izlenmediğimizi görmek için etrafımıza bakmamıza neden olabilir. Bu, kahramanın tehditkar bir kişi tarafından takip edildiği bir gerilim filmini izlemeyi veya okumayı ya da evde yalnızken rastgele bir ses duymayı içerebilir.
Frontiers in Psychology dergisinde 2023 yılında yapılan bir araştırmaya göre, travmatik olaylar yaşamış kişiler için aşırı tetikte olmak, tehlikeden kaçınarak gelecekte stres yaşamamızı engellemeyi amaçlayan bir savunma mekanizması haline geliyor. Dobson, genellikle stresli olaylardan sonra ortaya çıkan paranoya ve kaygı gibi semptomların beynin benzer bir bölgesinde ortaya çıkabileceğini açıkladı:
"Amigdala, stres ve kaygı gibi duygularımızı işler. Aşırı aktifse veya fiziksel hasardan ya da devam eden travma stres faktörlerinden zarar görmüşse, tehdit algılama gibi duygusal tepkilerin artmasına neden olabilir."
California merkezli klinik psikiyatrist Dr. Alice Feller, yaptığı açıklamada, insanların izlendiğini hissetmesinin alışılmadık bir durum olmadığını söyledi. Peki makul tedbiri daha ciddi bir sorundan nasıl ayırt edeceksiniz?
Sorun, birisi sürekli olarak izlendiğini hissettiğinde veya uzun süre izlenme konusunda paranoyaklaştığında ortaya çıkar.
Feller, "Akıl hastalığıyla birlikte, bunun sadece bir duygu olup olmadığını merak etme yeteneğinizi kaybedersiniz, bilirsiniz, kendi bedensel ve zihinsel sürecinize dair içgörüyü bir nevi kaybedersiniz. Gerçeklik kontrolü yapabilirsiniz ancak bunun mutlaka kalıcı olması gerekmez." dedi.
Örneğin, şizofreninin belirtileri arasında aşırı tetikte olma ve paranoya yer alır; bunlar arasında birisinin sizi izlediği yanılsaması da bulunabilir. Araştırmalar, şizofreni hastalarında paranoyanın, beynin amigdalayı da içeren ve savaş ya da kaç tepkisi gibi duygusal ve hayatta kalmaya dayalı davranışsal tepkilerimizi kontrol eden bir kısmı olan limbik sistemdeki anormal aktiviteyle ilişkili olduğunu ileri sürüyor.
2022'de yapılan bir araştırma, şizofreni hastalarında paranoyanın amigdalada dinlenme durumunda artan kan akışıyla ilişkili olduğunu açıkladı. Dahası, amigdala ile görsel korteks, hipokampus ve prefrontal korteks gibi beynin diğer bölgeleri arasındaki olağandışı bağlantı paranoyayla bağlantılıdır; bu da "mevcut paranoyanın çekirdek limbik devre içindeki anormal bağlantıyla bağlantılı olduğunu " düşündürmektedir."
Nedeni ne olursa olsun, Feller ve Dobson, ısrarcı bir paranoya yaşıyorsanız zihinsel sağlık desteği almanın faydalı olduğunu söyledi. Bu, özellikle yanınızda kimsenin olmadığına dair fiziksel kanıtlara rağmen izlenme hissinin oluşması veya izlenme endişesinin daha da kötüleşmesi durumunda geçerlidir.
Dobson, "İnsanları, mücadele ettiklerini fark etmeye başladıklarında, beklemek yerine zihinsel ve tıbbi müdahaleye başvurmaya teşvik ediyorum. Erken müdahale çok önemli. Bir kişi haftanın daha fazla günü sıkıntı yaşıyorsa veya işi, eğitimi veya ilişkileri zorlanmaya başlıyorsa, bir profesyonel aramak önemlidir." dedi.
