Tortul kayaçlar dünya yüzeyinin yaklaşık %75, yerkabuğunun ise yaklaşık %8 ini kaplar. Tortul kayaçlar genellikle tabakalı olarak bulunur ve içerisinde fosil kalıntıları bulunur. Sarkıt ve dikitler bu kayaçların oluşturduğu jeolojik yapıları örnektir. Tortul kayaçlar zamanla sıkışıp sertleşirler. Daha sonrasında ise ağırlıklarından kaynaklı bir basınç sağlarlar, bu basınç sonucu aralarındaki boşluklar küçülür ve sertleşir. Tortul depolarının veya kayaçların oluştukları yerler farklılık gösterebilir.
Tortul Kayaçlar Nedir?
Tortul kayaçların, ana kayaç çeşitlerinden sadece birisi olması farklı çeşitler bulunduğunu da gösterir.. Dünya üzerinde en fazla görülen kayaç türü Tortul kayaçlardır. Tortul kayaçlar dünya yüzeyinin %70 beşini kaplarken yerkabuğunun sadece %8 ini kaplar. O Tortul kayaçların yer kabuğunu oluşturan sulu, rüzgâr ve sıcaklık gibi dış etkenlerle birlikte büyük kayalar koparak ve sürüklenerek çukurlara birikirler. Bu birikme sonucu oluşan kayaç türü tortul kayaçlardır. Bu kayaçlara örnek olarak kum taşı, kil taşı örnek olabilir. Bunların yanı sıra Tortul kayaçlar Karbonatlı kayaçlardan da oluşur. Organik Tortul kayaçlar arasında kömür bulunur. Tortul kayaçlar zamanla gömülme, sıkılaşma, çimentolaşma gibi fiziksel ve kimyasal etkenlere maruz kalarak taşlaşırlar. Tortul kayaçlar farklı minerallerin, taşların veya tek bir Mineralin fazlaca birikmesi ile oluşur. Tortul kayaçların bir çok farkı ve özelliği de bulunur. Organik Tortul kayaçlar ise hayvan ve bitki kalıntılarının birikmesi ile meydana gelir bunlara örnek olarak kehribar, tebeşir, kömür örnek verilebilir. Magmatik kayaçların mekanik ve kimyasal ayrışmasıyla ortaya çıkan katı parçacıklarını Tortul kayaçlar adı verilir.
Tortul Kayaçların Özellikleri Nelerdir?
Tortul kayaçlarının kaynağı tamamen magmadır. Ancak yeryüzüne ulaşan magmatik Taşlar güneş, bozuk, akarsu, rüzgâr gibi çeşitli dış etkenlere maruz kalarak aşınırlar. Bu aşınma sonucunda denizlerde, göller de, akarsu boylarında, çöllerde tortulanma yolu ile kaplat birikmiş oluşmuş taşlara Tortul kayaçlar denir. Tortul kayaçlar üç bölüme ayrılır. Bu ayrımlar ise şu şekildedir:
- Kimyasal Tortul
- Fiziksel Tortul
- Organik Tortul kayaçlar, olarak 3 grupta ayrılır.
Üç gruba ayrılan Tortul kayaçlarının her birinin farklı farklı özellikleri de bulunur. Bu özelliklerden bahsedilecek olur ise şu şekildedir:
- Yapı olarak kristal ve tanelidirler.
- İçlerinde fosil barındırırlar.
- Tabakalı yapıya sahiptirler.
- Asitten oldukça etkilenirler.
Kimyasal Tortul Taşlar
Kimyasal Tortul Taşlarda suda eriyebilir ve kaya tuzu gibi kayaların önce suda erimesi daha sonra çökelmesiyle meydana gelen taşlardır. Bunlara örnekler şöyle verilebilir:
- Travertenler, sarkıt Dikit, Kaya tuzu, kireçtaşı, değirmen taşı, çakmaktaşı gibi örnekler verilebilir.
Fiziksel Tortul Taşlar
Fiziksel tortular Yer yüzünde bulunan taşların rüzgâr ve dağlardan kaynaklı kopan parçalarının çukur yerlerde birikmesi sonucu oluşurlar. Fiziksel Tortul kayaçlar doğal bir çimento ile yapışma sonucu meydana gelirler. Fiziksel tortul taşlara örnek verilmesi gerekir ise,
- Çakılkaya
- Kumtaşı
- Kil
- Kayağantaşı
- Kumlar
- Çakıllar
- Tozlar
- Toprak
- Çakıl taşları
Fiziksel Tortul taşlarında köşeler bulunuyor ise buna “Breş” adı verilir.
Organik Tortul Taşlar
Organsan, hayvan, bitki gibi canlıların öldükten sonraki kalıntılarının birikmesi ve zamanla taşlaşması sonucu oluşan Tortul Taşlardır. Organik tortul taşlara örnek verilmesi gerekir ise şu şekilde örnekler verilebilir:
- Taş kömürü
- Antrasit
- Asfalt
- Tebeşir
Organik Tortul kayaçlara bu örnekleri vermek oldukça doğrudur. Karbon miktarı %94 ise antrasit adını alırken, karbon miktarı %80-90 ise taş kömürü adını alır. Karbon miktarı %70 ise buna linyit denir.
