Altı asır boyunca 3 kıtaya adaletle hükmeden Osmanlı Devleti’nin kuruluş döneminde yaşamış, ilmi ve irfanı ile, ahlakı ve hayata geçiriş şekli ile tarihe yol aydınlatanlardan, gönül sultanlarından biri olarak adını yazdırmış, gözümüzün, gönlümüzün hasretle aradığı bir zat-ı muhteremdir Şeyh Edebali.
İsmi, Ede=Ata, Bali=İlim anlamında “İlmin Atası” olarak, her daim dini, siyasi, sosyal alanlarda elde ettiği başarılarla, minnettar kalarak, sevgiyle ve saygıyla andığımız bir isim.
Selçuklu Devleti’nin yıkılışı, Osmanlı Devleti’nin kuruluşu zamanlarında Osman Gazi’yi beyliğe teşvik etmiş, şu anda hala faydalanıp yol edindiğimiz nasihatleri ile Osman Gazi’nin hayati kararlarının birçoğunda büyük etkisi olmuştur.
Bir asırdan uzun süren bir hayattır. Büyük bir yük, sorumluluk altındadır Şeyh Edebali. Bunun bilincindedir, İslam’ı en iyi biçimde yaşamalı, yaşatmalı, yol göstermelidir. İslam’ın doğru yaşanmasına vesile olmalıdır. Bu sebepledir ki eğitime çok önem vermiş, dönemin birçok fakihi ile görmüş, birçok alanda dersler almış, tasavvufa yoğunlaşmış ve çok sayıda talebe yetiştirmiştir.
Osman Gazi, Şeyh Edebali Hazretleri’ni babası Ertuğrul Gazi dolayısıyla tanımış, Eskişehir’deki dergâhına gitmiş, Edebali’nin hal ve tavırları, sözleri büyük bir tesir altında bırakmıştır Osman Gazi’yi. Edebali Bilecik’te bir zaviye kurunca tekrar ziyaretlerde bulunmuştur. Bu ziyaretlerin birinde, zaviyede konakladığı bir gece, cihan devletinin kurucusu olacağının müjdesini görmüştür rüyasında.
Osmanlı Devleti’nin kuruluş döneminde Edebali’den fikirler almıştır. Edebali Osman Gazi’nin baş danışmanıdır. Osman gazi her anlamda onun görüş ve bilgisine başvurmuş, ilminden istifade etmiştir. Sonralarında Edebali’nin kızı Malhun Hatun ile evlenerek şeyhinin damadı olmuş, onunla daha da yakınlaşarak derin bir gönül bağı kurmuştur.
Şeyh Edebali, birçok eser yazmasına rağmen, maalesef bu eserler günümüze ulaşamamışlar, Moğol istilasında yakılıp yok olmuşlardır. Edebali Osmanlı’nın altı asırlık varlığının kurallarını koymuş ve Osmanlı’nın hızla büyümesinde, sosyal alanda gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır. Osmanlı’nın manevi mimarı olmakla birlikte Ahi Teşkilatı’nın reisi, Osmanlı Devleti’nin ilk kadısı ve müftüsü olmuştur.
1326 senesinde Bilecik’te 120 yaşlarında ruhunu Hakka teslim etmiş, bu gidiş Osman Gazi’de büyük bir etki bırakmıştır. Zira Edebali Osman Gazi’ye ilim öğreten, ona yön verecek öğütlerde bulunan çok kıymetli hocasıdır. Osman Gazi Edebali’yi kendi elleriyle defnetmiştir. Bundan bir ay sonra Edebali’nin kızı, Osman Gazi’nin Zümrüd-ü Anka’sı Malhun Hatun vefat etmiştir. Osman Gazi yol arkadaşını da kendi elleriyle kayınbabasının yanına defnetmiş, dört ay sonra da kendisi Hakkın rahmetine kavuşmuştur.
Ardında manevi desteği ile kurulan, altı asır yaşayacak bir devlet bıraktı Şeyh Edebali. Yaşadığı süre zarfında ilmi, ahlakıyla bir cihan devletine rehberlik etti. Ömrü boyunca her hali ile bir Edep Hali idi Şeyh Edebali.
Yazan: Güzelyurt Kız Anadolu İmam Hatip Lisesi / Selcan Karayiğit
