DEMET İLCE / MUHABİR
Tek kullanımlık plastik ürünlerin hızla artan üretimi dünyanın bunlarla başa çıkma yeteneğini aştığı için, plastik kirliliği en acil çevre sorunlarından biri haline geldi. Plastik kirliliği en çok, çöp toplama sistemlerinin genellikle verimsiz olduğu veya hiç bulunmadığı gelişmekte olan Asya ve Afrika ülkelerinde görülüyor. Ancak gelişmiş dünyada, özellikle de geri dönüşüm oranlarının düşük olduğu ülkelerde, atılan plastiklerin uygun şekilde toplanmasında da sorun yaşanıyor. Plastik çöpler o kadar yaygın hale geldi ki, Birleşmiş Milletler tarafından müzakere edilen küresel bir anlaşmanın yazılması çabalarına yol açtı.
Plastik neden icat edildi?
Fosil yakıtlardan üretilen plastiklerin tarihi bir asırdan biraz fazladır. Binlerce yeni plastik ürünün üretimi ve geliştirilmesi, II. Dünya Savaşı'ndan sonra hızlandı ve modern çağı öyle dönüştürdü ki, plastiksiz hayat bugün tanınamaz hale geldi. Mucitler plastikte ulaşımdan ilaca kadar her alanda kullanılabilecek hafif ve dayanıklı bir malzeme buldular.
Plastik, hayat kurtaran cihazlarla tıpta devrim yarattı, uzay yolculuğunu mümkün kıldı, arabaları ve jetleri hafifleterek yakıt ve kirlilik tasarrufu sağladı ve kasklar, kuluçka makineleri ve temiz içme suyu ekipmanlarıyla hayat kurtardı.
Ancak plastiğin sunduğu kolaylıklar, malzemenin karanlık yüzünü ortaya çıkaran bir çöpe atma kültürüne yol açtı: Bugün tek kullanımlık plastikler, her yıl üretilen plastiğin yüzde 40'ını oluşturuyor. Plastik poşetler ve gıda ambalajları gibi bu ürünlerin birçoğunun ömrü yalnızca birkaç dakikadan saate kadar sürse de, çevrede yüzlerce yıl kalabilirler.
Bazı önemli gerçekler:
- Bugüne kadar üretilen plastiklerin yarısı son 20 yılda üretildi.
- Üretim katlanarak arttı; 1950'de 2,3 milyon tondan 2015'te 448 milyon tona çıktı. Üretimin 2050'ye kadar iki katına çıkması bekleniyor.
- Her yıl yaklaşık sekiz milyon ton plastik atık kıyı ülkelerinden okyanuslara karışıyor. Bu, dünya genelinde kıyı şeridinin her metresine çöp dolu beş çöp torbası yerleştirmeye eşdeğerdir.
- Plastikler genellikle onları daha güçlü, daha esnek ve dayanıklı kılan katkı maddeleri içerir. Ancak bu katkı maddelerinin çoğu, çöp haline gelmeleri halinde ürünlerin ömrünü uzatabilir; bazı tahminlere göre parçalanması en az 400 yıl kadar sürebilir.
Plastikler dünya çapında nasıl hareket ediyor?
Dünyanın son lavabosu olan okyanuslardaki plastik çöplerin çoğu karadan akıyor. Çöpler aynı zamanda taşıma bantları görevi gören büyük nehirler tarafından da denize taşınmakta ve aşağı yönde hareket ettikçe giderek daha fazla çöp toplamaktadır. Denize açıldıktan sonra plastik çöplerin çoğu kıyı sularında kalıyor. Ancak okyanus akıntılarına yakalandığında dünyanın her yerine taşınabilir.
Pitcairn Grubuna ait, Şili ile Yeni Zelanda arasında izole edilmiş, ıssız bir atol olan Henderson Adası'nda bilim insanları Rusya, Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa, Güney Amerika, Japonya ve Çin'den gelen plastik parçalar buldu. Dairesel bir okyanus akıntısı olan Güney Pasifik girdabı tarafından Güney Pasifik'e taşındılar.
Denize varıldığında, güneş ışığı, rüzgar ve dalga hareketi, plastik atıkları genellikle çapı bir inçin beşte birinden daha küçük olan küçük parçacıklara ayırır. Mikroplastikler olarak adlandırılan bu maddeler su sütunu boyunca yayılmıştır ve en yüksek zirve olan Everest Dağı'ndan en derin çukur olan Mariana Çukuru'na kadar dünyanın her köşesinde bulunmuştur.
Mikroplastikler gittikçe daha küçük parçalara ayrılıyor. Bu arada plastik mikrofiberler belediye içme suyu sistemlerinde bulundu ve havada sürüklendi.
O halde bilim adamlarının insanlarda mikroplastik bulmaları sürpriz değil. Küçük parçacıklar kanımızda, akciğerlerimizde ve hatta dışkımızdadır. Mikroplastiklerin tam olarak ne kadarının insan sağlığına zarar verebileceği, bilim adamlarının acilen cevaplamaya çalıştığı bir soru.
Yaban hayatına zarar
Kuşlardan balıklara ve diğer deniz organizmalarına kadar her yıl milyonlarca hayvan plastikler nedeniyle öldürülüyor. Nesli tükenmekte olan türler de dahil olmak üzere 700'e yakın türün plastiklerden etkilendiği biliniyor. Neredeyse her deniz kuşu türü plastik yiyor.
Hayvan ölümlerinin çoğu dolaşma veya açlıktan kaynaklanıyor. Foklar, balinalar, kaplumbağalar ve diğer hayvanlar, terk edilmiş olta takımları veya atılan altılı paket halkaları nedeniyle boğuluyor. Mikroplastikler, yemek tabaklarımızda tüketilen balık, karides ve midye dahil 100'den fazla suda yaşayan türde bulundu. Çoğu durumda, bu küçük parçacıklar sindirim sisteminden geçer ve sonuçsuz bir şekilde dışarı atılır. Ancak plastiklerin sindirim yollarını tıkayarak veya delinmiş organları tıkayarak ölüme neden olduğu da tespit edildi. Plastikle dolu mideler yemek yeme isteğini azaltarak açlığa neden oluyor.
Plastikler, filler, sırtlanlar, zebralar, kaplanlar, develer, sığırlar ve diğer büyük memeliler gibi karada yaşayan hayvanlar tarafından tüketiliyor ve bazı durumlarda ölüme neden oluyor.
Testler ayrıca karaciğer ve hücre hasarını ve üreme sistemlerinde bozulmaları doğruladı; bu durum istiridye gibi bazı türlerin daha az yumurta üretmesine neden oldu. Yeni araştırmalar, larva balıklarının yaşamlarının ilk günlerinde nano lifler yediğini gösteriyor ve bu da plastiğin balık popülasyonları üzerindeki etkileri hakkında yeni soruları gündeme getiriyor.
Plastik kirliliğini durdurmak
Okyanusa girdikten sonra plastik atıkları geri almak imkansız olmasa da zordur. Maryland'in Baltimore Limanı'ndaki bir çöp önleyici olan Mr. Trash Wheel gibi mekanik sistemler, iç sulardan köpük kaplar ve yiyecek kapları gibi büyük plastik parçalarının toplanmasında etkili olabilir. Ancak plastikler mikroplastiklere dönüştüğünde ve açık okyanustaki su sütununda sürüklendiğinde, onları geri kazanmak neredeyse imkansızdır.
Aralarında National Geographic Society'nin de bulunduğu pek çok bilim insanı ve doğa koruma uzmanı, çözümün ilk etapta plastik atıkların nehirlere ve denizlere girmesini önlemek olduğunu söylüyor. Bu, gelişmiş atık yönetimi sistemleri ve geri dönüşüm, tek kullanımlık ambalajların kısa ömrünü dikkate alan daha iyi ürün tasarımı ve gereksiz tek kullanımlık plastik üretiminin azaltılmasıyla başarılabilir.
