DEMET İLCE / MUHABİR
Güney Sibirya'daki Baykal Gölü, dünyanın en eski ve en derin tatlı su gölüdür ve yaşı ve izolasyonu nedeniyle olağanüstü bir biyolojik çeşitliliğe sahiptir; ancak bu olağanüstü ekosistem, küresel ısınma tehdidi altındadır. Our Ancient Lakes: A Natural History (MIT Press, 2023) kitabından bu alıntıda Jeffrey McKinnon şu anda gölde meydana gelen rejim değişikliğini inceliyor.
Tatlı su göllerinin en büyüğü ve en derini olan Baykal Gölü'nün, gezegendeki sıvı tatlı suyun %20'sini oluşturan geniş hacmiyle değişime dirençli olması beklenebilir. Bu nedenle, Mikhail Kozhov, Olga Kokhova ve Lyubov Izmest'eva tarafından toplanan 60 yıllık veri setlerinin 2000'li yıllarda kapsamlı analizleri ortaya çıkmaya başlayınca büyük bir ilgi oluştu.
Bu ve diğer veriler Baykal'ın ısındığını ve yıllık buzlanma süresinin daraldığını açıkça gösteriyor. Bu değişikliklerin göldeki organizmaları doğrudan olduğu kadar göldeki diğer fiziksel süreçler üzerindeki etkiler yoluyla dolaylı olarak etkilediği de açıkça görülmektedir. Bazı durumlarda fiziksel süreçlerdeki değişiklikler organizmaların birbirleriyle etkileşimini etkiliyor.
Kozhov ailesi tarafından toplanan verilerin kapsamlı analizini sunan ilk büyük raporda, ABD Ulusal Ekolojik Analiz ve Sentez Merkezi'nden Stephanie Hampton (şu anda Carnegie Bilim Enstitüsü'nde), Izmest'eva ve birçok farklı ülkeden işbirlikçilerinden oluşan bir ekip, Baykal'ın ısınmasına eşlik eden biyolojik değişiklikleri bildirdi.
Alg kütlesinin genel olarak arttığını ve kladoseranlar olarak bilinen ve daha yüksek sıcaklıklarda iyi performans gösteren, geniş çapta dağılmış bir grup zooplanktonun sayısının arttığını buldular. Buna karşılık, endemik, soğuğu seven Epischurella (bir tür küçük kabuklu hayvan) ya hafif bir düşüş yaşıyor ya da sabit kalıyor. Farklı zooplankton türleri arasındaki fizyolojik ve diğer farklılıklar nedeniyle Hampton, Izmest'eva ve meslektaşları, bu eğilimlerin devam etmesi veya yoğunlaşması durumunda göldeki besin döngüsü kalıplarının geniş ekolojik sonuçlarla birlikte önemli ölçüde etkilenebileceğini öne sürüyorlar.
İngiliz bilim adamları George Swann (Nottingham Üniversitesi) ve Anson Mackay (Londra Üniversitesi Koleji) liderliğindeki uluslararası bir ekip, sığ çökelti çekirdeklerinden elde edilen verilerin tamamlayıcı bir analizinde, doğal ve insan kaynaklı değişikliklerin besin ve kimyasal döngüsünü nasıl etkilediğini inceledi. 2000 yıllık zaman dilimleri daha uzundu ama yine de nispeten yeniydi. Vardıkları en önemli sonuç, 19. yüzyılın ortalarından bu yana, besin açısından zengin derin sulardan, ışığın yüksek olduğu ve alglerin üretken olabildiği, besin açısından sınırlı sığ sulara kadar temel besin maddelerinin tedarikinin büyük ölçüde arttığıdır.
Bunun, derin suların daha kapsamlı "havalandırılmasına" neden olabilecek göl üzerindeki rüzgar gücünde belgelenen artışların sonucu olduğunu öne sürüyorlar. Artan rüzgar kuvvetinin nedeni henüz kesin olarak bilinmemektedir, ancak azalan buz örtüsünün yanı sıra artan hava ve yüzey suyu sıcaklıklarının da buna katkıda bulunması muhtemeldir.
Hampton ve Izmest'eva, Baykal açık su ekosisteminin matematiksel bir modelinde bu ve diğer bulguları temel alarak, Michigan Eyalet Üniversitesi'nden Sabine Wollrab ve Berlin'in Leibniz Tatlı Su Ekolojisi ve İç Su Ürünleri Enstitüsü gibi birkaç ek işbirlikçiyle birlikte geliştirildi. Modelde organizmalar arasındaki biyolojik etkileşimleri fiziksel çevredeki değişikliklerle bütünleştirmeye çalışıyorlar. Amaçları, özellikle kış aylarında alg bolluğunun mevsimsel düzenlerindeki son değişikliklerin nedenlerini daha iyi anlamaktır.
Güneş ışığının berrak kış buzuna nüfuz ettiği Baykal, geleneksel olarak alg üretkenliğinde kışın ve ilkbaharın başlarında zirveye ulaştı; bu da bu sistemin sıra dışı bir özelliği. 20. yüzyılın sonlarında bu zirveler genellikle gecikmiş, zayıflamış ya da hiç görülmemişti. Kozhov ailesinin verileri, kış aylarında örneklerinin belirlenmesi nedeniyle göllerde nadiren değerlendirilebilen bu desenleri tespit etti.
Epischurella bolluğunu ve otlamasını hesaba katan ve soğuğa adapte olmuş ve sıcak suya adapte olmuş alglerin ayrı popülasyonlarını dikkate alan model, alg bolluğundaki bu değişikliklerin büyük ölçüde yıllık buz örtüsünün azalmasının bir sonucu olabileceğini ve eğer buz kapsama alanı azalmaya devam ederse kış alglerinin zirvesi tamamen ortadan kaybolabilir. Model biraz karmaşık, ancak tahmin edilen sonuçları, en azından kısmen, Epischurella'nın daha az buz örtüsü olduğunda algleri yiyerek alg popülasyonu büyümesini bastırma yeteneğinden kaynaklanıyor.
Model, bir sistemin bir durumundan farklı bir varyasyon aralığını içeren farklı bir duruma adım adım geçişi ifade eden bir "rejim değişimini" tanımlamaktadır. Hiçbir model nihai değildir ve ekolojik etkileşimlere ilişkin anlayışımız geliştikçe bu model de gelişebilir, ancak rejim değişikliği ile istikrarlı, kademeli değişim arasındaki zıtlık endişe verici ve hatta korkutucudur.
Bu, küresel ısınmanın ve insan kaynaklı diğer çevresel değişikliklerin bazen ekosistemlerde hem öngörülmesi hem de tersine çevrilmesi zor olabilecek ani değişimlere neden olabileceğini gösteriyor.
Antik tatlı su göllerinin en büyüğü ve en eskisi olan Baykal Gölü, başlangıcını dinozorlar zamanında yapmış ve modern şeklini, kendi soyunuz olan Homininae'nin ortaya çıkışından çok önce almaya başlamıştır.
Ancak şu andaki derin ve tamamen oksijenli karakterini ancak Pleistosen'in sonlarında (2,6 milyon ila 11.700 yıl önce) kazandı. Çeşitli endemik faunası arasında, gammarid amfipodları ve heykeltıraşları özellikle iyi incelenmiştir. Her iki radyasyondan da gelen türler, açık su besin zincirlerinde alışılmadık derecede önemlidir ve aynı zamanda gezegenin tek tatlı su foku türü olan nerpa'nın (Pusa sibirica) avı olarak da önemlidir.
Diğer gammarid ve sculpin türleri, Baykal'ın derin gölün çökeltilerine ve sularına süzülen metan tarafından enerjilendirilen oldukça belirgin abisal havalandırma ve sızıntı topluluklarında önemlidir.
Biyolojik çeşitliliğe sahip en yüksek enlemdeki antik göl olan Baykal, küresel ısınmanın fiziksel ve biyolojik sistemleri ve süreçleri üzerindeki doğrudan ve dolaylı etkilerini gösteriyor. Göl, daha büyük ama yine de sınırlı bir ekosistemde yaşayan ve aynı zamanda hızla ısınan bir ekosistemde yaşayan canlıları duraklatacak bir ekolojik rejim değişikliği yaşıyor olabilir.
