DEMET İLCE / MUHABİR
2018'de Brezilyalı ve İngiliz bilim insanları, Rio Grande Yükselişi olarak bilinen volkanik bir platonun çevresindeki deniz tabanını araştırırken, kuru toprağa aitmiş gibi görünen kayaları fark ettiler.
Yüzeyin 650 metre (2.100 feet) altındaki uzaktan kumandalı denizaltından aktarılan videoyu izlerken, olağandışı kırmızı kil katmanları dikkatlerini çekti. Keşif gezisinde yer alan İngiltere'nin Southampton kentindeki Ulusal Oşinografi Merkezi'nden deniz jeologu Bramley Murton, "Deniz tabanında kırmızı kil bulamazsınız. Birikimler tropik topraklara benziyordu" dedi.
Yakın zamanda yapılan bir çalışmada ekip, kilin kendine özgü mineral yapısının yalnızca tropik sıcaklık ve nemdeki açık hava koşullarıyla oluşabileceğini gösterdi. Bu, Brezilya kıyılarından 1.200 kilometre (750 mil) uzaktaki bu okyanus parçasının, bir zamanlar bir ada olduğunu ima eden bir dizi keşfin sonuncusu.
Volkanik kökenler
Çalışmanın yazarlarından Murton, "Dalgaların altından kayan ve zamanda donmuş halde duran yemyeşil bir tropik ada hayal edin. İşte bunu ortaya çıkardık" dedi. O ve meslektaşları adanın büyüklüğünün İzlanda'ya benzer olacağını düşünüyor (Rio Grande Rise'ın toplam alanının yaklaşık beşte biri).
Rio Grande Rise'ın kökenleri 80 milyon yıl öncesine dayanıyor. Güney Atlantik'in okyanus ortası sırtının altında devasa bir manto tüyü vardı ve yoğun bir volkanizma patlamasına neden oldu; Murton, sonuçta ortaya çıkan yükselişin "İzlanda'nın Kretase versiyonu olarak yaşamı başlattığını", şu anda Güney Amerika olan yerden okyanus ortası sırtına daha yakın olduğunu söyledi. Volkanik aktivite azaldıkça volkanik plato yavaş yavaş Atlantik boyunca batıya doğru sürüklendi ve dalgaların altına gömüldü.
Ancak yaklaşık 40 milyon yıl öncesinden başlayarak, manto tüyünde son bir volkanik hareketlenme yaşandı ve bu kez yükselişin batı kısmından izole edildi. Ve araştırmacılar, yaklaşık 45 milyon yıllık olduğu bilinen lavların arasına sıkışmış kırmızı killerini bu bölgede buldular.
São Paulo Üniversitesi'nden deniz jeologu ve çalışmanın ortak yazarı Luigi Jovane, "Bu olağanüstü bir sonuç. Kırmızı kil, buranın bir zamanlar bir ada olduğunun kesin kanıtı." dedi. Jovane, on yılı aşkın bir süredir Rio Grande Yükselişi'ndeki soruşturmalara liderlik ediyor.
Sualtı Araştırmaları
Araştırma, 2018'deki yükselişe yapılan iki bilimsel keşif gezisinin doruk noktasıdır. Brezilya araştırma gemisi Alpha Crucis'te yapılan ilk keşif, sonar kullanarak yükselişin su altı arazisini haritalandırdı. Bu proje başlangıçta deniz tabanında meydana geldiği bilinen mineral açısından zengin ferromanganez kabuklarını karakterize etmeyi amaçlıyordu.
Araştırmacıların haritalaması, yükselişi ikiye bölen dik kenarlı, 30 kilometre uzunluğunda (20 mil uzunluğunda) bir kanyonun (Cruzeiro do Sul Rift) yanı sıra antik plaj teraslarını, dalgalarla kesilmiş platformları ve boğulmuş şelaleleri ortaya çıkardı.
Sekiz ay sonra ekip, Ulusal Oşinografi Merkezi'nin RRS Discovery'sine geri döndü. Bu gemi, dik kenarlı kanyon duvarlarında açığa çıkan kayaların görüntülerini yakalamalarına olanak tanıyan uzaktan kumandalı bir araç (ROV) ile donatılmıştır. ROV'da ayrıca numune toplamak için bir robotik kol bulunur.
Çalışmada yer almayan Oxford Üniversitesi'nden deniz jeologu Tony Watts, deniz tabanı jeolojisine ilişkin araştırmaların çoğunun sonar haritalamaya ve kaya örnekleri için taramaya dayandığını söyledi. Ancak "ROV kullanarak araştırmacılar kırmızı yatakların konumu ve bağlamı konusunda daha emin olabilirler."
Kırmızı kilden bir örnek alan araştırmacılar, laboratuvarda mineral bileşimini ölçtüler. Çoğunlukla, aşırı kimyasal hava koşullarına dayanıklı olduğu için tropikal topraklara hakim olan kaolinit adı verilen bir tür kil minerali içerdiğini buldular.
Jovane, "Bu kırmızı kil kimyasal ve mineralojik olarak Brezilya'nın her yerinde bulduğumuz kırmızı toprak veya terra roxa ile tamamen aynı. Lavların yerinde, yıpranmış üst yüzeylerini temsil ettiklerinden eminiz." dedi.
Ekibin bu alanın bir zamanlar deniz seviyesinden yüksek olduğu yönündeki yorumuna katılan Watts, "Bu sağlam bir veri kümesidir" dedi. Araştırmanın, yükselişin magmatik ve çökme tarihini anlamak için önemli çıkarımlar içerdiğini ekledi.
Murton, 1980'lerde toplanan, sığ su mikrofosilleri içeren sondaj çekirdekleri de dahil olmak üzere kanıtların, yükselişin batı kısmının Eosen sırasında yükseldiğini gösterdiğini söyledi. Ancak "şu ana kadar hiç kimse deniz altı volkanizma ve batının yükselişine dair ikna edici kanıtlar bulamadı."
Beğenilen mineraller
Rio Grande Yükselişi bilimsel açıdan büyüleyici olmaktan çok daha fazlasıdır. Ayrıca ferromanganez kabukları nedeniyle potansiyel ekonomik değere sahiptir. Aralık 2018'de Brezilya hükümeti, deniz sınırlarını Rio Grande Yükselişi'ni de kapsayacak şekilde genişletmek için Birleşmiş Milletler'e başvurdu.
Yükseliş uluslararası sularda bulunuyor ve kıyı uluslarının deniz yatağı kaynakları üzerinde egemenliğe sahip olduğu Brezilya'nın 370 kilometre genişliğindeki (200 deniz mili genişliğinde) münhasır ekonomik bölgesinin çok ötesinde. Uzatmaya hak kazanmak için Brezilya'nın, yükselişin ülkeyle aynı jeolojik özelliklere sahip olduğunu kanıtlaması gerekiyor.
Yükselişin yeni keşfedilen durumu, devam eden iddiayı desteklemeye yardımcı olabilir. Jovane, "Rio Grande Yükselişi ve kıta aynı toprak ve iklime sahip. Bu anlamda ikisi arasında doğrudan bir ilişki var." diye açıkladı.
Jovane, Brezilya'nın yalnızca Rio Grande Yükselişi üzerinde hak iddia ettiğini değil aynı zamanda bölgede sürdürülebilir şekilde madencilik yapabileceğini de kanıtlaması gerektiğini söyledi. Şu anda Brezilya'da yalnızca karada madencilik yapılmasına ilişkin düzenlemeler var ve uluslararası sularda deniz yatağı madenciliği konusunda hâlâ bir mevzuat bulunmuyor
