Bir şey milli olabilir ama yerli olmayabilir, ya da yerli olabilir ama milli olmayabilir. Örneğin, milli takımda oynayan Senegalli bir futbolcumuz ya da olimpiyatlarda Türkiye adına koşan Nijeryalı bir atletimiz milli sporcudur. Doğru, millidir ama yerli sporcu değildir. Bir İngiliz firması gelse, Karadeniz’den çay toplayıp, tescilli İngiliz markasıyla dünyaya satsa, o çay yerli çaydır ama milli değildir. Tam tersi; bir Türk işadamı, Afrika, Hindistan veya Çin’den çaylar toplasa, Bulgaristan’da paketlense ve Londra’da kurulan merkezden dünyaya Türk Markası olarak satsa bu bizim milli markamız olur.
ABD’de devam eden bir tartışmada, şöyle bir soru soruluyor; mesela, Trump, Apple için ‘yerli değil’ diyor. Apple ise kendini ‘yerli değiliz ama milliyiz’ diye savunuyor. Evet, Apple yerli değil çünkü Amerika’da değil, Çin’de üretiliyor. Evet, Apple milli çünkü tasarım, telif ve tescilleri ABD’ye ait bir marka. Trump’ın derdi ise milli olmaktan çok yerli olması çünkü meselesi doğrudan istihdam.
Türkiye ise son 5 yıldır yetkilileri ve millilik tartışmalarını hızlandırmış durumda. Fakat biz “Yerli” ve “Milli” kelimelerini asıl anlamlarından uzak “Yerli Milli” diye birlikte kullanıyoruz. Hem yerli, hem milli olmak demek, tamamı Türkiye’nin kaynaklarıyla, Türkiye’de üretilen ve bize özgü olan hem de aynı zamanda yurtdışında Türkiye’yi temsil edecek kadar başarılı “Türk Markası” olmak demek.
“Yerli Milli” diye aynı anda kullananlar aslında bunu kastetmiyorlar. Bir telaştan dolayı yapıyoruz bunu. Bir telaş ve bir açlık aslında bizim ki. Bu yüzden karıştırıyoruz. Karıştırınca da konuları yanlış anlıyoruz. Yanlış anlayınca da yanlış hesaplar, yersiz tartışmalar ve haksız ithamlarla hiçbir yararı olmayan tartışmalar yaşıyoruz. Araba, tank, savaş uçağı, uçak gemisi, ceviz, domates, eğitim, sinema, ilaç, et vs. konularında dönen “Yerli milli” tartışmalarının bir yere varamamasının sebebi kavramları asıl anlamlarında kullanmayışımız. Ne lazım ise, yerli tank mı yoksa milli tank mı? İyi kötüsü yok, gereklisi gereksizi var, lazım olanı olmayanı var.
Türkiye’nin sınırları içinde “Milli olmak” söz konusu değildir aslında. Milli Takım kiminle maç edecek ki Türkiye içinde sen de milli tavır alacaksın? Sınırın dışında milli olursunuz sınırın içinde değil. Mecidiyeköy’de gezerken oturmak için milli kahvehane aranmaz, yok çünkü. Ama yerli kahvehane arayabilirsiniz, yabancı kahveler var çünkü. Fakat Amerikalı bir turist ayni Mecidiyeköy’de milli kahvehane arayabilir çünkü onun milli markası orada var. Aynı sen New York’a gidersen bulabileceğin milli simitçi gibi. Mesele Can Dündar yerlidir ama milli değildir. Şimdi soru şu; size milli mi lazım yerli mi?