Geçtiğimiz hafta ilkini yayınladığımız ‘’Meclis Mutfağı’’ köşemizde Milli Savunma Komisyonu Başkanı Faruk Özlü ile yaptığımız sohbeti kendi uslubumuzca kaleme almıştık. Yoğun ilgi gören bu yeni köşemizle ilgili birçok okuyucumuzdan aldığımız tepkiler son derece olumlu olmakla birlikte, öncelikle TBMM İhtisas Komisyonlarının teknik bağlamda ne şekilde çalıştığını ve yasama faaliyetlerindeki rollerini anlatmamın daha yerinde olacağını, zira bu hususun kamuoyu tarafından çok da bilinmediğini aktardılar. Dolayısıyla bu hafta yayınlamayı planladığımız Meclis Dışişleri Komisyonu Başkanı ve Malatya Milletvekili Taha Özhan sohbetimizi önümüzdeki haftaya erteleyip, TBMM İhtisas Komisyonlarının çalışma şekilleri hakkında genel anlamda bilgi vermeyi kendimize vazife edindik. Umarım anlaşılır ve yararlı olur.
TBMM KOMİSYONLARI
İhtisas Komisyonları TBMM’de kanunların en ayrıntılı şekilde görüşülüp değerlendirildiği kurullar olarak tanımlanabilir. Komisyonlarda tasarı ve tekliflerle ilgili ayrıntılı inceleme ve araştırmalar yapıldıktan sonra metinler Genel Kurul’da görüşmeye hazır hale getirilir. Komisyonlarda da inceleme ve araştırmanın yeterli görülmediği ve daha ayrıntılı incelemelere ihtiyaç duyulduğu durumlarda alt komisyon kurulması yoluna gidilir. Komisyon üyeleri milletvekilleridir ve her siyasi parti grubunun mutlaka komisyonlarda üyesi bulunur. Komisyonların çalışma yöntemi Genel Kurul’a göre, alt komisyonların çalışma yöntemi de komisyonlara göre çok daha esnektir.
KOMİSYONLARIN GRUPLANDIRILMASI
Komisyonlar yasal dayanak açısından; Anayasayla kurulan, İçtüzükle kurulan ve Kanunla kurulan komisyonlar olmak üzere üç başlık altında ele alınabilir. İşlevleri açısından da; yasama komisyonları ve yasama dışı komisyonlar olarak iki gruba ayrılırlar. Yasama dışı komisyonlar genellikle kanun yapımı ile ilgilenmezler. Yasama komisyonları tasarı ve teklif görüşürler. Ancak bazı yasama dışı komisyonların (AB Uyum, Kadın Erkek Fırsat Eşitliği) tasarı ve teklif görüşme yetkileri de bulunur. Bunun yanı sıra Komisyonlar sürekliliklerine göre geçici ve sürekli komisyonlar olmak üzere yine ikiye ayrılırlar. Sürekli komisyonlar “Daimi Komisyon” ya da “İhtisas Komisyonu” olarak da bilinirler. Geçici komisyonlar ise belirli bir süre için kurulurlar.
KOMİSYON BAŞKANLIK DİVANI VE ÜYELER
Komisyonlarının üye sayıları değişkendir. Komisyonlarda üye sayısı belirlenirken bütün siyasi parti gruplarının komisyonda adaletli biçimde temsil edilmesine olanak tanıyan bir sayı bulunmaya çalışılır. Örneğin 22. Yasama döneminde komisyonların üye sayısı 24 olarak belirlenmişken 23. yasama döneminde bu sayı 25 olarak belirlenmiştir. Siyasi parti grupları bu sayı içinde kendilerine düşen üyeleri TBMM Başkanlığına bildirirler. Üye listelerinin Genel Kurulda okunmasından sonra Komisyonlar toplanarak başkanlık divanlarını seçerler. Başkan, başkanvekili, sözcü ve katipten oluşan komisyon başkanlık divanının seçilmesiyle komisyon çalışmaya hazır hale gelmiş demektir. Siyasi parti grupları her komisyonda mutlaka temsil edilirler. Komisyonların üye sayısı siyasi parti gruplarının her komisyonda adaletli bir biçimde temsiline olanak tanıyacak biçimde her dönem Genel Kurulca yeniden belirlenir. Komisyonların görev alanları belirlenmiş olup, TBMM Başkanlığı bu görev alanlarını gözeterek geliştirdiği bazı ölçütlerle komisyonlara havale yapar..
KOMİSYONLARDA TASARI VE TEKLİFLERİN GÖRÜŞÜLME SÜRESİ
Komisyonlara havale edilen bir konunun incelenebilmesi için an az iki gün önce komisyon üyelerine ve diğer ilgililere dağıtılması gerekir. Ancak acil durumlarda işin hemen görüşülmeye başlanması da mümkündür. Komisyona havale edilen tasarı ve tekliflerin en çok 45 gün içinde esas komisyonlar tarafından sonuçlandırılması gerekir. Tali komisyonlarda ise 10 günlük bir görüşme süresi vardır. Bu süre aşılırsa esas komisyon tali komisyonun görüşünü bekleyip beklememe konusunda takdir yetkisine sahiptir.
KOMİSYON TOPLANTILARINA KİMLER KATILABİLİR?
Komisyon başkanları bazı kişi ve kurumları toplantılara davet etmek zorundadırlar. Diğer bazı kişi ve kurumların toplantıya davet edilmesi komisyon başkanlarının takdirindedir. Komisyon başkanları, toplantılara, Komisyon üyelerini, Başbakanlık ve ilgili bakanlıklar ya da yetkilendirilmiş temsilcilerini, siyasi parti gruplarını, diğer ilgili komisyon başkanlıklarını, kanun teklifinde imzası bulunan milletvekillerinden ilk imza sahibini davet etmekle yükümlüdürler. Komisyon üyesi olmayan diğer milletvekilleri de bu toplantılara katılma hakkına sahiptirler ve komisyonda söz alarak konuşabilirler, ancak oy kullanamazlar.
KOMİSYONLARIN TASARI VE TEKLİFLERDE DEĞİŞİKLİK YETKİSİ
Komisyonlar kendilerine havale edilen tasarı ve teklif maddelerini ayrıntılı olarak görüşmeye açarlar. Komisyon üyeleri gerekli gördüklerinde maddeleri ve değiştirebilir ya da tasarı-teklif metninden çıkarabilirler. Değişikliğin gerekli görülmesi halinde komisyon üyeleri tarafından değişiklik önergeleri hazırlanması gerekir. Ancak komisyon tarafından yapılabilecek değişikliklerin de bir sınırı vardır.
KOMİSYON RAPORLARI
Komisyonlara gönderilen tasarı ve teklifler görüşüldükten sonra bir rapor hazırlanarak Genel Kurul’a gönderilir. Komisyonun gerekçelerini açıkladığı raporun ilk bölümünde görüşülen tasarı veya teklifin adı, esas numarası, başkanlığa geliş ve komisyonlara havale edilme tarihleri, havale edildiği komisyonlar, toplantının tarihi ve sayısı, toplantıya katılan temsilciler, tasarı veya teklif hakkında genel bilgiler, varsa alt komisyon raporu ve alt komisyonun çalışmaları hakkında bilgiler, tasarı veya teklif hakkında komisyonda ileri sürülen görüşler, komisyonca yapılan değişiklikler ve gerekçeleri, hangi üyenin hangi yönde oy kullandığı gibi hususlar yer alır. İkinci bölüm ise, komisyonun kabul ettiği metinden oluşur. İlgili madde ya da maddelerde hiçbir değişiklik yapılmadıysa sadece bu maddelerin aynen kabul edildiği belirtilir. Değişiklikler var ise yeni şekliyle yeniden yazılır ve rapor haline getirilen bir metinle genel kurula sevk edilir.
Güncel TBMM İhtisas (Daimi) Komisyonları ve bu komisyonların başkanları şu şekildedir ;
Ahmet İYİMAYA
Adalet Komisyonu Başkanı
Mustafa ŞENTOP
Anayasa Komisyonu Başkanı
Erol KAYA
Bayındırlık, İmar, Ulaştırma ve Turizm Komisyonu Başkanı
Cihan PEKTAŞ
Çevre Komisyonu Başkanı
Taha ÖZHAN
Dışişleri Komisyonu Başkanı
Mihrimah Belma SATIR
Dilekçe Komisyonu Başkanı
Celalettin GÜVENÇ
İçişleri Komisyonu Başkanı
Mustafa YENEROĞLU
İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Başkanı
Fatih ŞAHİN
Kamu İktisadi Teşebbüsleri Komisyonu Başkanı
Beşir ATALAY
Milli Eğitim, Kültür, Gençlik ve Spor Komisyonu Başkanı
Faruk ÖZLÜ
Milli Savunma Komisyonu Başkanı
Süreyya Sadi BİLGİÇ
Plan ve Bütçe Komisyonu Başkanı
Vural KAVUNCU
Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonu Başkanı
Ziya ALTUNYALDIZ
Sanayi, Ticaret, Enerji ve Tabii Kay.Bil.Tek. Komisyonu Başkanı
Recep KONUK
Tarım, Orman ve Köyişleri Komisyonu Başkanı
Mehmet Kasım GÜLPINAR
Avrupa Birliği Uyum Komisyonu Başkanı
Radiye Sezer KATIRCIOĞLU
Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu Başkanı
Emrullah İŞLER
Güvenlik ve İstihbarat Komisyonu Başkanı
Yararlanılan kaynak: Dr. Fahri Bakırcı (TBMM Çalışma Yöntemi- İmge Yayınları)