Bu yazımı, İslam İktisadı hakkında bugüne kadar yazdıklarımın kısa bir özeti yani küçük bir muhasebesi olarak kaleme alma gereği duyuyorum. Zira köşe yazılarımda bahsettiklerimin bütüncül bir kurgu içerisinde hatrınızda yer edinebilmesi için arada böyle küçük özetler yapmak önemli olabiliyor.
İslam İktisadı Nedir?
İslam iktisadı olarak adlandırılan yaklaşımın mantığını İslam dininin iman esasları, ruhunu İslam dininin ahlâk esasları ve kurallarını İslam dininin amel esasları teşkil etmektedir. Başka bir deyişle İslam iktisadına dair çizilen genel çerçeveyi İslam dininin iman, amel ve ahlak esasları içerisinden iktisadi münasebetleri düzenleyen esaslar teşkil etmektedir.
İslam İktisadı Ne Değildir?
İslam iktisadına dair genel bir çerçeve çizmek adına yola çıktığımızda Kelam, Fıkıh, Tasavvuf, Tefsir, Hadis ve Siyer ilimlerinin iktisadi boyutu üzerinden yol alınmaması durumunda karşımızda ortaya konulan düşünce olarak kapitalist iktisadın kötü bir taklidi duracaktır. İktisadi boyutun iktisat ilminin metodolojisi üzerine işlenmemesi durumunda ise ortaya konulacak düşünce yüzeysel malumatlardan öteye geçemeyecektir.
İslam İktisadının Metodolojisi Nedir?
İslam iktisadının metodolojisi, Kelam, Fıkıh, Tasavvuf, Tefsir, Hadis ve Siyer ilimlerini kullanarak esasların kaynakları yani Kur’an ve Hadis üzerinden giderek iman, amel ve ahlak esasları içerisinden iktisadi münasebetleri düzenleyen esasların kendisini tespit etmek ve ilgili farz-ı kifaye ilimin yani iktisat iliminin metodolojisini kullanarak bu esasları açıklamak ve esaslara yönelik olarak ortaya atılması muhtemel eleştirileri cevaplandırmaktır.
İnsan, İhtiyaç, Fayda
Bu bağlamda kelam, fıkıh, tasavvuf ilminin iktisadi boyutu üzerinden yol alınarak öncelikle İslam iktisadi teorisinin genel hatları ortaya konmalıdır. İslam iktisadi teorisinin altında iktisadi karar birimi olarak Müslüman insanın özellikleri belirtilmeli ardından ihtiyaç, mal, hizmet ve fayda anlayışı tanımlanarak üretim, harcama ve bölüşüm mekanizmasına yer verilmelidir.
Üretim, Bölüşüm ve Harcama
Üretim sistematiği altında emek, sermaye, toprak ve müteşebbis faktörlerine üretim sürecinde düşen roller anlatılmalı, harcama sistematiğinde insanın tüketim, tasarruf ve yatırım harcamalarının motivasyonu ortaya konmalı ve bölüşüm sistematiğinde insanın elde ettiği kâr, ücret ve rant gelirlerine dair benimsenen anlayış açıklanmalıdır. Zira bölüşüm sistematiğinin en önemli farkı faiz gelirinin meşruiyetinin bulunmamasından dolayı Müslüman insanın gelir elde edinim sürecinde bir aktör olarak yer almamasıdır. Yine İslam iktisadi teorisi kapsamında değinilecek en önemli husus malların değerinin tespit edilmesi, fiyat ve para anlayışına dair hususların ortaya konmasıdır.
İktisadi Mesele
Sürecin ikinci aşamasını ise iktisadi mesele olarak adlandırdığımız “hangi mallardan ne kadar üretilecek, üretilen mallar hangi kaynaklar kullanılarak üretilecek, üretilen malların bölüşümü nasıl olacak ve kaynakların mülkiyeti kimde olacak” sorularına cevap vermek teşkil eder. Zira böylece kaynakların kullanım biçimi ve sahipliği hakkındaki esasları ortaya koymuş oluruz.
Etkinlik, Eşitlik ve İstikrar
İslam iktisadını ortaya koyabilmek adına yürüteceğimiz sürecin üçüncü aşamasını etkinlik, eşitlik ve istikrar olarak üç temel kategori altında tasnif ettiğimiz “kaynak dağılımında etkinlik, gelir dağılımında eşitlik, tam istihdam, iktisadi kalkınma ve fiyat istikrarı” hedeflerini açıklamak teşkil eder.