DEMET İLCE / MUHABİR
Kral Tut, MÖ 14. yüzyılda 9 veya 10 yaşında tahta çıktığı için bazen "erkek çocuk kral" olarak anılır. Yaklaşık on yıl sonra öldü. Hazine dolu mezarı çoğunlukla sağlam bir şekilde keşfedildi; Krallar Vadisi'ndeki mezarların çoğunun eski zamanlarda yağmalandığı göz önüne alındığında bu olağanüstü bir durum.
1922 yılında mezarının keşfi dünya çapında ilgi gördü ve King Tut'un herkesin tanıdığı bir isme dönüşmesini sağladı. İngiltere'deki Durham Üniversitesi'nden tarih profesörü Christina Riggs, "Treasured: How Tutankhamun Shaped a Century " (PublicAffairs, 2022) adlı kitabında "Geçtiğimiz yüzyılı Tutankhamun olmadan ve o zaman kapsülü mezarının keşfi olmadan hayal etmek zor" diye yazdı.
Tutankhamun'un mezarı cömert olmasına rağmen, tarihi ve arkeolojik kanıtlar genç firavunun hasta olduğunu ve kısa saltanatını babası Akhenaten tarafından başlatılan dini devrimi geri almakla geçirdiğini gösteriyor.
Bir devrimci olan Akhenaten'in oğlu
Doğumda Tutankhaten adı verilen Kral Tut, M.Ö. 1341 civarında eski Mısır'da doğdu. Babası Akhenaten, Mısır'ın çok tanrılı dinini güneş kursu Aten'e tapınma etrafında odaklamaya çalışan devrimci bir firavundu. Akhenaten bu coşkuyla diğer Mısır tanrılarının isimlerinin ve resimlerinin yok edilmesini veya tahrif edilmesini emretti. Ayrıca şimdiki Tell el-Amarna'da yeni bir başkent inşa etti. Avustralya'daki Monash Üniversitesi'nden Mısır bilimci Anna Stevens, "Amarna: A Guide to the Ancient City of Akhetaten" adlı kitabında, bu eylemleri yaygın bir şiddet içeren isyan olmadan gerçekleştirebildiğini, ancak Akhenaten'in ölümünden sonra kınandığını yazdı (Kahire'deki Amerikan Üniversitesi Yayınları, 2021).
Tutankhaten'in biyolojik annesi bilinmiyor ancak muhtemelen Akhenaten'in asıl eşi Kraliçe Nefertiti değildi.
Tutankhamun MÖ 1332 civarında tahta çıktı. Genç yaşı göz önüne alındığında, çocuk kral büyük ölçüde danışmanlara güvenirdi. Brier, bir noktada adını Tutankhaten'den Tutankhamun'a değiştirdiğini ve babasının dini devrim girişimini hatırlatan "aten" kelimesini kaldırıp yerine "amun" kelimesini koyduğunu yazdı. Bu isim, bazı Mısırlıların tanrıların kralı olarak kabul ettiği önemli bir Mısır tanrısına aitti. Bu değişiklik, Kral Tut'un babasının dini değişikliklerinden uzaklaşarak Mısır'ı eski çok tanrılı inançlarına geri döndürdüğünü gösteriyor.
Tutankhamun, günümüz Luksor yakınlarındaki Karnak'ta bulunan ve Akhenaten'in dini devriminin tanrıların Mısır'ı görmezden gelmesine neden olduğunu belirten bir dikili taşta babasının eylemlerini kınadı. Dikilitaşın bir kısmında şöyle yazıyor:
"Filinden başlayarak Delta bataklıklarına kadar tanrı ve tanrıçaların tapınakları ve şehirleri... ... Tanrılar bu toprakları görmezden geliyorlardı."
Bu hareket onun gücünü sağlamlaştırmasına yardımcı olmuş olabilir.
Kral Tut'un karısı kimdi?
Tutankhamun üvey kız kardeşi Kraliçe Ankhesenamun ile evlendi ve çiftin ikiz kızları ölü doğdu; fetüsleri firavunun mezarındaki kavanozlara gömüldü. Çift tahtın varisi bırakmadı. Kraliçe Ankhesenamun'un mezarı henüz bulunamadı.
Günümüze ulaşan mektuplar, Ankhesenamun'un Tut'un ölümünden sonra tahtta kalmaya çalıştığını, hatta Anadolu'daki Hitit kralı I. Şuppiluliuma'ya oğullarından birini kendisiyle evlenmesi için göndermesini yazacak kadar ileri gittiğini gösteriyor. Suppiluliuma buna inanmakta güçlük çekti ama sonunda yolculuk sırasında ölen oğullarından birini gönderdi. Ankhesenamun sonunda firavun olan resmi Ay ile evlenmek zorunda kaldı.
King Tut neye benziyordu?
King Tut'un kalıntıları üzerinde 2010 yılında JAMA dergisinde yayınlanan bir araştırma, onun 5 fit, 6 inç (1,67 metre) boyunda olduğunu, sıtma ve nadir görülen bir ayak kemik bozukluğu olan Kohler hastalığı da dahil olmak üzere çeşitli tıbbi durum ve hastalıklara sahip olduğunu ortaya çıkardı. Arkeologlar ayrıca Tutankhamun'un mezarında bir dizi baston buldu; bu da firavunun zaman zaman yürümekte zorluk çektiğini gösteriyor.
Bu hastalıklara rağmen zırh giymiş olabilir; ancak kendisinin savaşa girip girmediği belli değil. Tutankhamun'un mezarında bulunan deri zırhın 2018 analizi, zırhın aşınmış olduğunu ortaya çıkardı.
Mısır antik eserleri eski bakanı ve JAMA makalesinin ortak yazarı Zahi Hawass, "Tutankhamun fiziksel olarak acı çeken bir insana benziyordu. Topalladı ve yürümek için bir sopa kullandı. Sıtma hastasıydı." dedi.
Londra Imperial College'da cerrahi alanında klinik öğretim görevlisi olan Hutan Ashrafian, Tutankhamun'un topallayarak yürüdüğünü, kafatasının normalden biraz daha uzun olduğunu, göğüslerinin biraz büyümüş olduğunu (hormonal dengesizliklerden kaynaklanan jinekomasti adı verilen bir durumdan dolayı) sahip olduğunu söyledi. Tutankhamun ve mumyası üzerinde çalışan Ashrafian, "fiziği nispeten zayıftı" dedi.
Kral Tut öldüğünde kaç yaşındaydı?
Çocuk kral, MÖ 1323 civarında, yaklaşık 18 yaşında öldü. Ölümü muhtemelen beklenmedikti ve mezarı aceleyle tamamlanmış gibi görünüyor. 2011 yılında, o zamanlar Harvard Üniversitesi'nde uygulamalı biyoloji profesörü olan Ralph Mitchell, mezardaki kahverengi lekelerin analizine yardımcı oldu. Bu lekelerin, muhtemelen firavun defnedildiğinde hala ıslak olan boyanın bir sonucu olarak duvarlarda bir zamanlar büyüyen mikropların kalıntıları olduğu ortaya çıktı. Mitchell yaptığı açıklamada, "Mezar kapatıldığında boyalı duvarın kuru olmadığını tahmin ediyoruz" dedi.
Kral Tut nasıl öldü?
King Tut'un nasıl öldüğü bilim adamları arasında bir tartışma konusudur. Mısırbilimciler yıllar boyunca çok sayıda hipotez öne sürdüler. JAMA makalesinde bir araştırma ekibi, sol ayağındaki kırık kemikten kaynaklanan sıtma ve nekroz (doku ölümü) kombinasyonunun ölümüne neden olabileceğini öne sürdü.
Tutankhamun'un sağlık sorunlarına rağmen tarihi ve arkeolojik kalıntılar onun aktif kalmaya çalıştığını ve kırılan kemiğin avlanırken meydana gelen bir kazadan kaynaklanmış olabileceğini gösteriyor. Hawass, "Vahşi hayvanları avlamayı severdi ve avlanmak için Sfenks'in yakınında bir saray inşa etti. Herhangi bir fiziksel sorunu olmasına rağmen ölmeden iki gün önce kaza geçirip bacağını yaralayacak kadar aktifti." dedi.
Kral Tut'un mezarı nerede?
Kral Tut, günümüzün Luksor yakınlarındaki Krallar Vadisi'ndeki gösterişli bir mezara gömüldü. Bu vadide Mısır tarihinin Yeni Krallık döneminde (MÖ 1550-1070 civarı) yaşamış birçok firavunun mezarı bulunuyordu. Bu süre zarfında Mısır, firavunlar için piramit inşa etmeyi bıraktı ve bunun yerine onları bu vadiye gömdü. Mezar soygunuyla ilgili güvenlik endişeleri, firavunların vadiye gömülmesinin bir nedeni olabilir.
Tutankhamun'un mezarının içinde ne var?
Carter'ın ekibi 4 Kasım 1922'de mezarın girişini keşfetti ve 26 Kasım'da mezara girdi.
Carter kazı günlüğüne şöyle yazdı:
"Kişinin gözleri ışığın parıltısına alıştıkça, üst üste yığılmış sıra dışı ve güzel nesnelerin garip ve harika karışımıyla odanın içi yavaş yavaş insanın önünde belirmeye başladı."
Carter ve ekibi mezarın çok sayıda el değmemiş hazine içerdiğini buldu. Carter, Oxford Üniversitesi Griffith Enstitüsünde çevrimiçi olarak erişilebilen günlüğüne şöyle yazdı:
"Duygularımızı ve şaşkınlığımızı, daha iyi bir ışığın bize muhteşem hazine koleksiyonunu açığa vurması olarak tanımlamak zordur: Karanlığın pelerininden beliren, altın sandaletli, asa ve gürz taşıyan iki tuhaf abanoz-siyah Kral heykeli; yaldızlı kanepeler garip biçimlerde, aslan başlı, Hathor başlı ve cehennemi canavar…”
Diğer pek çok hazine arasında demiri bir meteordan gelen bir hançer ve sanki tahtı koruyormuş gibi dışarı doğru çıkıntı yapan iki aslan bulunan altın bir taht vardı.
Buluntular arasında Tutankhamun'un mumyası da vardı. Études et Travaux dergisinde 2013 yılında yayınlanan bir çalışmada, Kahire'deki Amerikan Üniversitesi'nde Mısır Bilimi profesörü Salima Ikram, Mısır'ı geleneksel çok tanrılı inançlarına döndürmenin Tutankhamun ve danışmanları için o kadar önemli olduğunu ve Mısır'da mumyalanmayı talep ettiğini öne sürdü.
İkram, Tutankhamun'un ölümünden sonra derisinin yağa bulandığını ve bu durumun tenini siyaha çevirdiğini yazdı. Mısırlılar normalde kalbi çıkarmasa da kalbi de çıkarıldı. Ayrıca penisi 90 derecelik bir açıyla mumyalanmıştı ki bu da alışılmadık bir durumdu. Efsaneye göre Osiris'in siyah derisi, yenilenme güçleri ve kardeşi Seth tarafından parçalara ayrılmış bir kalbi vardı.
Ancak büyük miktardaki yanıcı yağ, Tutankhamun'un mumyasının cenazesinden kısa bir süre sonra alev almasına neden oldu.
Theban Haritalama Projesi web sitesi, Kral Tutankhamun'un zenginliklerinin inanılmaz olmasına rağmen, mezarın bir firavun cenazesi için alışılmadık derecede küçük olduğunu ve toplam hacminin 9.782 fit küp (277 metreküp) olduğunu belirtiyor. Tut'un mezarı geçit koridoru, mezar odası, ön oda ve artık "ek" ve "hazine" olarak adlandırılan iki oda arasında bölünmüştür. Buna karşılık, haritalama projesine göre Seti I'in (hükümdarlığı yaklaşık MÖ 1294 ila 1279) mezarı 67.110 fit küp (1.900 m küp) hacme sahiptir.
Mezar küçük olabilir çünkü firavun genç yaşta ve beklenmedik bir şekilde öldüğünden, daha büyük bir mezar kazmaya zaman bırakmamıştı. Arizona Üniversitesi'nden Mısırbilim profesörü Richard Wilkinson, " The Oxford Handbook of the Valley of the Kings " (Oxford University Press) adlı kitapta yayınlanan bir makalesinde, mezarın aslında bir firavun için tasarlanmamış olabileceğini yazdı.
Wilkinson, "Tutankhamun'un mezarı kraliyet tasarımı değil ve genç kral öldüğünde ve kendisi için hazırlanan mezar henüz tamamlanmadığında, aceleyle gömülmek üzere devralınmış olabilir" diye yazdı. Adı "Krallar Vadisi" olmasına rağmen firavun olmayan kişiler de buraya gömülmüştür.
Bağımsız bir bilim adamı olan Mısırbilimci Nicholas Reeves, 2015 yılında Amarna Kraliyet Mezarları Projesi adlı süreli yayında Nefertiti'nin de Kral Tut'un mezarına gömüldüğünü ve cenazesinin bir duvarın arkasında saklı kaldığını öne süren bir makale yayınladı. Ancak yere nüfuz eden radar araştırmaları, gizli bir cenaze törenine dair sağlam bir kanıt bulamadı.
Kral Tutankhamun'un maskesi
Kral Tut'un mezar odasındaki en ikonik hazine, altından, işlemeli taşlardan ve camdan yapılmış ölüm maskesidir. Metropolitan Sanat Müzesi'nde kıdemli araştırma görevlisi olan Susan Allen, "Tutankhamun'un Mezarı: Keşif Heyecanı " adlı kitabında şöyle yazmıştır:
"Tutankhamun'un mumya maskesi, cam, fayans (sırlı seramik) ve yarı değerli taşlarla kaplanmış iki tabaka som altından yapılmış" ve 22,5 pound (10,2 kilogram) ağırlığındadır.
Allen, mumyanın geri kalanıyla birlikte bu maskenin üzerine reçineler ve yağların döküldüğünü belirtti. Reçineler ve yağlar soğudukça karardı ve sertleşti.
Kral Tut'un mezarının laneti nedir?
1922'de Kral Tutankhamun'un mezarının keşfedilmesinden birkaç ay sonra, kazıyı finanse eden İngiltere'deki Carnarvon'un beşinci Kontu George Herbert hastalandı ve öldü. İnsanların bir "mumya lanetinin" kontun sonunu getirip getirmediğini sorgulaması uzun sürmedi. Gazeteler, Tutankhamun'un mezarının açılmasının onu bulmaya yardım edenleri öldüren bir laneti uyandırdığı efsanesini sürdürdü.
Louisville, Kentucky'de yayınlanan The Courier Journal gazetesinin 21 Mart 1923 tarihli baskısının ön sayfasında "Firavun'un 3.000 Yıllık Laneti Carnarvons Hastalığında Görülüyor" başlığı yer alıyordu.
Mumyanın laneti, keşfinden kısa bir süre sonra mezara giren 25 kişinin kayıtlarını inceleyen BMJ dergisinin 2002 yılında yaptığı bir araştırmayla çürütüldü. Mezara giren insanlar ortalama 70 yaşına kadar yaşadılar ve mezara girdikten sonra ortalama 20 yıl yaşadılar. Araştırmacılar, o dönemdeki ortalama yaşam süresi ve mezara girenlerin yaşı göz önüne alındığında bu sayıların alışılmadık olmadığını belirtti.
Kral Tutankhamun'un mirası
Tutankhamun'un sağlam mezarının keşfi ve medyanın bu konudaki sansasyonu, Kral Tut'un ölümünde hayatta olduğundan daha fazla öne çıkmasını sağladı. Riggs, "Ergenlik çağına girmeden önce gömülen bu uzun süredir kayıp olan kral, yirminci yüzyılda kendi yaşamı boyunca tanıdığından daha fazla şöhret ve nüfuz buldu" diye yazdı.
Dünya çapındaki şöhreti bugün de devam ediyor ve KV 62 olarak bilinen mezarı önemli bir turistik cazibe merkezi. Ancak mezardan geçen insanların neden olduğu nem değişiklikleri mezara ve duvar resimlerine zarar verebileceğinden turist girişi sıkı bir şekilde yönetiliyor. Riskleri azaltmaya yardımcı olmak için Getty Koruma Enstitüsü, 2009-2019 yılları arasında mezarda koruma çalışması gerçekleştirdi. Bu süre zarfında koruma ekibi, mezara yeni bir havalandırma sistemi kurdu ve duvar resimlerinde ayrıntılı bir kontrol gerçekleştirdi.
19. yüzyılda ve 20. yüzyılın başlarında Batılı güçler, Mısır'ın arkeolojik hazinelerini kendi müzelerine ve özel koleksiyonlarına taşıdı. Oxford Üniversitesi Mısır Bilimi profesörü Richard Parkinson, " Tutankhamun: Arşivi Kazmak" (Bodleian Kütüphanesi) adlı kitabında yayınlanan bir bölümde bunun sonucunda Mısırlı yetkililerin Tutankhamun ve hazinelerinin Mısır'da kalmasını sağlayacak yasalar çıkardığını yazdı.
Ek kaynaklar
Griffith Enstitüsü, Tutankhamun'un mezarındaki kazılardan elde edilen materyallerin ayrıntılı bir arşivini tutmaktadır; bunların çoğuna enstitünün web sitesinden erişilebilmektedir. Mısır Turizm ve Eski Eserler Bakanlığı'nda mezardan görüntüler ve nasıl ziyaret edileceğine dair bilgiler bulunuyor. Bakanlık ayrıca Mısır Müzesi'nde sergilenen Tutankhamun eserlerine yönelik sanal bir tur da düzenliyor.