Kıdem tazminatı, 1475 Sayılı E. İş Kanunu’nun yürürlükteki 14. maddesinde “işçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödeneceği” belirtilmektedir. Kıdem tazminatı; işçinin işyerine bağlılığı göz önünde tutularak, çalıştığı yıllara göre, işveren tarafından işçiye kanuni şartları varsa ödenmesi gereken, bir işten çıkış veya ayrılış tazminatıdır[1].
1475 Sayılı E. İş Kanunu 14. maddesinde, işçilerin hangi koşullarda kıdem tazminatına hak kazanabilecekleri belirtilmiştir. Bu hükme göre; “Bu Kanuna tabi işçilerin hizmet akitlerinin: kanunda belirtilen nedenlerle veya işçinin ölümü ile sona ermesi ve işçinin en az bir yıl çalışmış olması gereklidir.”
İşveren tarafından iş sözleşmesinin feshi
4857 Sayılı İş Kanunu’nun 17. ve 18. maddesine göre işveren tarafından iş sözleşmesinin bildirimli fesihle sona ermesi halinde (işten çıkarma) işçi kıdem tazminatına hak kazanır. İş Kanunu’nun 25. maddesinde düzenlendiği üzere “ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık halleri dışında bildirimsiz fesih ile; zorlayıcı nedenlerle veya tutuklanma ver gözaltına alınma nedeniyle bildirimsiz fesih ile sona erdirilmesinde, işçi kıdem tazminatına hak kazanabilecektir.”
“Belirli süreli iş sözleşmelerinde süre, kendiliğinden sona ereceğinden, işçinin kıdem tazminatı hakkı doğmaz ancak, belirli süreli iş sözleşmesinin sürenin bitiminden önce, işveren tarafından haklı neden olmadan sona erdirilmesi hallerinde, koşulların oluşması halinde işçi kıdem tazminatına hak kazanabilecektir[2].”
İşçi tarafından iş sözleşmesinin feshi
4857 Sayılı İş Kanunu’nun 17. maddesine göre; işçinin, iş sözleşmesini bildirimli fesihle sona erdirmesi halinde (istifa) işçi kıdem tazminatına hak kazanamaz. Ancak İş Kanunu’nun 24. maddesinde de belirtildiği üzere; iş sözleşmesinin işçi tarafından bildirimsiz fesih ile sona erdirilmesi halinde işçi kıdem tazminatına hak kazanabilecektir. İş sözleşmelerinin, “Muvazzaf askerlik, yaşlılık, malullük aylığı, toptan ödeme almak maksadıyla ve evlilik nedeni ile işçi tarafından sona erdirmesi halinde bildirim sürelerine uyularak iş sözleşmesinin feshi gerekir[3].”
Kıdem tazminatı yasası nedir?
Kıdem tazminatı konusu, Türkiye’de son zamanlarda en çok konuşulan konular arasında yer almaktadır. İş Kanunu ile bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararname’lerde değişiklik yapılması ile bazı alacakların yeniden yapılandırılmasına dair kanun tasarısı (Torba Yasa) kapsamında yer alan kıdem tazminatı düzenlemesi; 25 yaşın altında ya da 50 yaşın üstünde olan işçiler ile yapılacak olan iş sözleşmelerinde İş Kanunu’nun öngördüğü sınırlamaların aranmayacağını belirtmektedir.
Yapılacak olan düzenleme ile kıdem tazminatı için işveren tarafından ayrılan aylık primlerin bir kısmının fonda toplanması planlanıyor. Bu durumda işçilerin 11 günlük kıdem tazminatı hakları devlet fonuna aktarılacak, 19 günlük kıdemleri ise yine işveren sorumluluğunda olacaktır.
Bu konu hakkında en çok tartışılan kısım ise; kıdem tazminatının bir kısmının fona ayrılması sonucunda, işçinin iş akdinin sonlanması ile alınıp alınamamasıdır. Şayet bu düzenlemenin yürürlüğe girmesi ile işverenler tarafından işten çıkarılan işçiler, kıdem tazminatlarının ilgili kısmını 60 yaşından önce alamayacaktır[4].
Bu düzenleme mevcut durumda çalışanları kapsamayacak ancak yeni işe girecek olan kişiler kıdem tazminatı düzenlemesinden etkilenecekler. Mevcut çalışanların, sistem değişikliğine kadar olan döneme ait kıdem tazminatına ilişkin hakları saklı kalacaktır.
Yeni sistem ile alakalı pek çok kişinin cevabını merak ettiği soruların başında “Kıdem tazminatı fonu nedir?” sorusu gelmektedir. Kıdem tazminatı fonu, tamamlayıcı emeklilik sisteminin bir parçasıdır. Maaşta yapılacak kesintilerin emeklilik için fonda biriktirilmesi ile, fonda biriken primlerle işçi haklarının ve emekliliğinin güvence altına alınması öngörülmektedir. Yeni sistemde işçi tazminatının bir kısmını işten ayrıldığında, bir kısmını ise emekli olması durumunda alması hedeflenmektedir[5].
Kıdem tazminatı kalkacak mı?
“Kıdem tazminatı fonu sorununda tamamlayıcı emeklilik sistemi ile ilgili iki model üzerinde çalışmalar devam ediyor. İlk modelde çalışanların tamamına zorunlu tutulması, ikinci modelde ise isteğe bağlı olması düşünülüyor. Yeni kıdem tazminatı fonu ile alakalı planlanan modelde 30 günlük kıdem tazminatının 19 günlük kısmı, sistemde devam ediyor, kalan 11 günlük kısım ise fonda birikiyor. Yasanın yürürlüğe girmesi ile sigortalı çalışan işçilerin geçmişe dönük kıdem tazminatı haklarının aynı şartlarla korunması amaçlanmaktadır.
Yeni kıdem tazminatı kanun tasarısı ile alakalı olarak ise öncekinden farklı bir model üzerinde çalışılmaktadır. Bahsedilen iki formülden bir tanesi, 11 günlük kıdemin, kıdem tazminatı fonuna aktarılmasını kapsamaktadır. Diğer formülde ise kıdem tazminatı fonu için %6’lık bir prim kesintisi öngörülüyor.
Mevcut sistemde İş Kanunu’nun işçi, emeklilik, askerlik, kadın çalışanların evlenmesi ve yaş dışındaki emeklilik koşullarının sağlanması dışında kendi isteğiyle işten ayrılırsa kıdem tazminatı alamıyor. İşveren ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılıktan işten attığında da kıdem tazminatı ödenmiyor.
Kıdem tazminatına hak kazanabilmek için bir işyerindeki çalışma süresinin en az bir yıl olması gerekiyor. Bir yılı doldurmayanlara kıdem tazminatı ödenmiyor. İşveren örgütleri, bu uygulamanın fon sistemine geçildiğinde de devam etmesini talep etti[6]
[1]Senyen, E.Tuncay – Kaplan, Bireysel İş Hukuku Yenilenmiş 7. Baskı, s.256.
[2]Senyen, E.Tuncay – Kaplan A.g.e. s.256
[3] Çelik, s. 316.
[4]https://www.dunya.com/ekonomi/kidem-tazminati-duzenlemesi-nedir-ne-olacak-haberi-487843
[5]https://finans.mynet.com/haber/detay/ekonomi/kidem-tazminati-kaldirildi-mi-cumhurbaskani-erdogan-dan-onemli-aciklamalar/398138/
[6]https://www.tv100.com/kidem-tazminati-fonunun-1-ocak-2022de-baslamasi-hedefleniyor-kidem-tazminati-kaldiriliyor-mu-haber-499696