İslam İktisadı Araştırma Merkezi (İKAM), İlmi Etüdler Derneği (İLEM) ve Türkiye İktisadi Girişim ve İş Ahlakı Derneği’nin (İGİAD) organizasyonu ile İstanbul Üniversitesi İslam İktisadı ve Finansı Uygulama ve Araştırma Merkezi’nin (İSİFAM) ev sahipliğinde düzenlenen 6. İslam İktisadi Atölyesi 6-8 Nisan 2018 tarihlerinde İstanbul’da gerçekleştirildi (1):
10 ülkeden 100’e yakın akademisyenin katıldığı ve 15 tebliğin sunulup tartışıldığı “İslam İktisadında Metodoloji” başlıklı atölye çalışması, 6 Nisan 2018 Cuma günü İstanbul Üniversitesi (İÜ.) Kongre Merkezi’nde geniş katılımlı bir açılış paneliyle başladı. Necmettin Kızılkaya’nın (İÜ.) yönettiği “İslam İktisadının Güncel Meseleleri ve Metodolojisi” başlıklı panelde; Arif Ersoy (İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi: İZÜ), Asad Zaman (Pakistan Institute of Development Economics: PIDE), Masudul Alam Choudhury (University of Malaya), Monzer Kahf (Hamad Bin Khalifa University-Katar) ve Temel Hazıroğlu (Albaraka Türk) birer tebliğ sundu.
Takip eden iki günlük atölye oturumları boyunca modern iktisadın temel varsayımları karşısında İslam iktisadı yaklaşımı, İslam iktisadı metodolojisinin felsefi temelleri, İslam düşüncesinde iktisada yaklaşımlar, Fıkıh usulü ve geleneksel iktisat metodolojisinin modern dünyaya uyarlanması ve uygulanması, İslam iktisadında fıkıh ve iktisadın bütüncül kullanımı, İslam iktisadında güncel metodoloji tartışmaları, İslam iktisadında teori-uygulama ve politika ilişkisi konularında tebliğler sunuldu.
Açılış programında 2018 İslam İktisadı Ödülleri de sahiplerine takdim edildi. İslam İktisadı Araştırma Ödülüne Prof. Dr. Cengiz Kallek, Uygulama Ödülüne Pakistan’da İslami esaslara göre mikro kredi veren Akhuwat Islamic Microfinance isimli kuruluş layık görüldü. İslam İktisadına Katkı Ödülü ise Prof. Dr. Hayrettin Karaman’a verildi. 2016 yılından bu yana üç dalda verilen bu ödüller, alanın uygulamalı yönünün güçlendirilmesi ve daha çok ses getirecek bir çabayla daha fazla sayıda insanda farkındalık oluşturulması amacını güdüyor.
İslam iktisadında metodoloji sorununa eğilmek
7 Nisan 2018 tarihinde İstanbul Üniversitesi Rektörlük Binası Mavi Salon’da gerçekleşen atölye oturumlarının ilkinde, İslam İktisadında usul tartışmaları ve Kur’an ile sünnetten referans alan bir iktisat disiplininin neleri içermesi gerektiği tartışıldı. İkinci oturumda ise fıkhi açıdan İslam iktisadı konuşuldu. Atölyenin üçüncü oturumunda İslam iktisadı metodolojisinin kaynağı olarak tarih ve İslam iktisadı çalışmalarındaki hafıza kaybı üzerinde duruldu. Dördüncü oturum ise metodolojinin cari iktisattaki yeri ve rasyonalist düşüncenin İslam iktisadına etkisiyle ilgili görüşler ele alındı.
8 Nisan 2018 tarihinde gerçekleşen beşinci oturumda İslam iktisadının sosyal bilimlere entegrasyonu tartışıldı. Altıncı oturumda İslam iktisadının açmazları ve Türkiye’de İslam iktisadı çalışmalarındaki metodoloji sorunu üzerinde durulurken yedinci oturumda yeni nesil İslam iktisadı ve İslam iktisadının amacı olarak ‘sünnetullah’la ilgili tebliğler sunuldu. Oryantalizm ile İslam iktisadının ilişkisine dair bir tebliğle de oturumlar son buldu.
Üç gün boyunca bir panel ve sekiz oturum halinde gerçekleştirilen 6. İslam İktisadı Atölyesi’ne katkı yapan akademisyenler, İslam iktisadının bir sosyal bilim olduğu ve İslam’ın temel metinlerinden beslenerek insanların refahını sağlama amacı güttüğü konusunda birleşerek özgün bir ekonomik sistem olduğunu ifade ettiler. İslam iktisadının metodolojisi çalışmalarının artarak devam ettirilmesi gerektiği hususunda mutabık kalan tebliğciler, İslam iktisadının sadece Müslümanlara değil tüm insanlığa hitap ettiğinin de altını çizdiler.
6 İslam İktisadı Atölyesi’nde sunulan tebliğler -önceki beş atölyede olduğu gibi- İktisat Yayınları tarafından kitap haline getirilerek yayınlandığında bu kıymetli çabanın daha geniş bir etki alanı kazanacağı aşikârdır (2-3).
Özel ve tüzel kişilikleri kendi beyanlarıyla tanımak
İLKE Derneği, hem akademi ile iş dünyası arasındaki kopukluğu gidermeyi hem de kapitalist iktisadi sistemin çevrelediği modern ekonomik yapının İslami değerler açısından değerlendirilmesini kendine amaç edinerek yeni bir paradigmanın kuramsal yapısını inşa edecek birtakım faaliyetlerde bulunmaktadır. Uzun zamandır gerçekleştirdiği İslam iktisadı çalışmalarını daha etkili bir zemine taşımak; İslam iktisadı alanında giderek genişleyen talep ve ihtiyacı karşılayabilmek amacıyla İLKE tarafından kurulan İslam İktisadı Araştırma Merkezi (İKAM), İLEM ve İGİAD’ın da kurumsal destekleriyle araştırma, yayın, eğitim, konferans ve çalıştay gibi faaliyetler yürütmektedir.
Ülkemizde ve dünyada genel anlamda İslam iktisadı çalışmaları sınırlı kaldığından çeşitlendirilmesi gerekmektedir. Kapitalist sisteme dair tüm antitezler gün geçtikçe çürütülmekte ve bu adaletsiz sisteme karşı çare olacak bir alternatif geliştirilememektedir. İslam iktisadı, önereceği sistem ve uygulamalarla daha adil bir iktisadi hayat ve bölüşüm sağlama potansiyeline sahiptir. Zira İslam iktisadı çabası ve iddiası inançtan kaynaklanmaktadır ve bu öğreti Müslümanlara yaptıkları ve söyledikleri bakımından sorumluluklar yüklemektedir. Bu bağlamda, geçmiş birikimlerin ışığında, yeni çalışmalara yoğunlaşarak yetkin araştırmacıların bu alana yönelmesine ihtiyaç duyulmaktadır.
Ürüne dönüşen ve güncel finansal konulardan ziyade teorik ve uygulamalı iktisat alanını kapsayan İslam İktisadı Atölyesi altı yılda büyük ilgi toplamıştır. İKAM, bu birikim üzerinden yeni çalışmaların yapılmasını ve farklı alanlarda bilgi üretiminin artırılması gaye edinmiştir (4).
“İslam İktisadı” düşüncesini bir bütün halinde inşa edebilmek
İKAM “İslam iktisadı” düşüncesinin külli bir şekilde inşası için yetkin fikir ve teorilerin üretilmesini teşvik etmeyi ve böylece yeni çalışmalara zemin teşkil etmeyi amaçlamaktadır.
İKAM, kapitalizmle el ele gelişerek büyüyen mevcut iktisadı sisteme alternatif adil ve helal kazancı teşvik eden, insana ve insan emeğine saygılı bir sistemin oluşması için uzun soluklu, derinlikli, bütünlüklü, nitelikli çalışmaların yapılmasını amaçlamaktadır. İslam iktisadını hem teorik hem de pratik zeminde ele alacak olan bu merkez, İslam iktisadının konularını farklı boyutlarıyla ele alarak muhtelif platformlarda genişleten ve çeşitli etkinliklerle zenginleştirilerek alanda çalışan kişiler için faydalanabilecekleri bir yapı oluşturmayı amaçlamaktadır.
Zengin içerik ve çeşitli etkinliklerle alana daha fazla ilgi çeken İKAM, hem ulusal hem de uluslararası platformlarda mevcut kapitalist sisteme alternatif olabilecek somut çözüm önerileri içeren bir merkez olmayı ve alanında önemli bir boşluğu doldurmayı hedeflemektedir (4).
İslam iktisadı atölyelerinin çıktılarından istifade etmek
2013 yılından bu yana istikrarlı bir şekilde her yıl baharın ilk günlerinde gerçekleştirilen İslam İktisadı Atölye Çalışmaları’nın tebliğ özetleri, sunum videoları ve kitaplar, ilgililerin ve ilgilenmesi gerekenlerin istifadesine sunulmakta olup istifadeyi kolaylaştırmak maksadıyla çalıştayların ana konularını, yer ve tarihlerini hatırlatmakta yarar görüyorum (5):
Temel Kavramlar ve Fikirler; 2-3 Mart 2013 – İstanbul The Green Park Otelİslam İktisadı ve Piyasa; 5-6 Nisan 2014 – İstanbul Şehir Üniversitesiİslam İktisadı ve Emek; 4-5 Nisan 2015 – İstanbul Ticaret Üniversitesiİslam İktisadı Perspektifinden Sosyal Adalet; 2-3 Nisan 2016 – İstanbul Üniversitesiİslam İktisadı Perspektifinden Faiz; 1-2 Nisan 2017 – Sakarya Üniversitesiİslam İktisadı Metodolojisi; 6-8 Nisan 2018 – İstanbul Üniversitesi
Bu altı çalıştaydan sadece ikisinin sonuç bildirgelerine örnek olarak atıf yapmakla yetinelim. Türkiye’nin yanı sıra altı İslam ülkesinden bilim insanlarının katıldığı “İslam İktisadı ve Emek” başlığını taşıyan 3. İslam İktisadı Atölyesi’nin sonuç bildirgesinde, emeğin hak ettiği değeri göreceği bir iktisadi sistemin daha adil ve müreffeh bir toplum oluşturmaya daha elverişli olduğuna dikkat çekilmişti:
“Emek, sadece emekçilerin değil, aynı zamanda tüm toplumsal kesimlerin bir meselesi olarak addedilmelidir. İslam açısından konuya bakıldığında, emeğin hakkının verilmesi ve suiistimalinin önlenmesi konusunda işverenlere de sorumluluk ve yükümlülükler düşmektedir. Ancak bu süreçte en büyük sorumluluk devletlere düşmektedir. Kamu otoriteleri emeğin karşılığının hakkaniyetli olmasından bu karşılığın zamanında verilmesine, işçinin hukuki güvencelerinin sağlanmasından iş güvenliği tedbirlerine kadar geniş bir yelpazede gerekli politikaları ve uygulamaları geliştirmelidir. Bu hususta İslam ülkeleri önce mevcut uluslararası standartları yakalamalı, ardından da bu standartların yükseltilmesine katkı yapmalıdır.”
İnsanlığın çok çeşitli ve çok boyutlu sorunlar yaşamasında belirleyici bir etkiye sahip olan faiz illetini konu alan “5. İslam İktisadı Atölyesi Sonuç Bildirgesi”ni çalışmanın akabinde dikkatinize müstakil bir yazı halinde sunmuştum. (6).
İslam İktisadı Atölyesi, uluslararası kuruluşların, üniversitelerin, araştırma merkezlerinin, kamu kurumlarının ve sivil toplum örgütlerinin İslam iktisadını her düzeyde geliştirme ve uygulamada daha fazla rol alması ve katkı yapması çağrısında bulunmaktadır.
Üreticilerin, tüketicilerin, aydınların, akademisyenlerin, gönüllü kuruluşlar ile yerel ve merkezi yönetimlerde görevli karar alıcıların bu çağrıya cevap vermesi temennisiyle…
Kaynaklar:
http://www.ilem.org.tr/duyurular/6-islam-iktisadi-atolyesi-sona-erdi, 08.04.2018.
http://islamiktisadi.net/index.php/category/kitaplar/, 04.2018.
http://www.ikam.org.tr/tr/yayinlar, 08.04.2018.ikam-hakkinda, 08.04.2018.
http://www.ikam.org.tr/tr/sempozyumlar, 04.2018.
faiz-illetine-islam-iktisadi-perspektifinden-cozum-aramak/, 11.04.2017.