İş sözleşmelerinde zaman zaman cezai şartlar eklenebiliyor. İşverenler, işçileri işe alırken iş sözleşmelerine cezai şart maddeleri ekliyor. İşverenler, belli bir süreden önce işten ayrılması durumunda işçiden, aylık ücretinin 8-10 katına varan tazminat ödenmesini isteyebiliyor. Bu şartlar karşısında işçiler, hangi durumlarda iş sözleşmelerine cezai şart eklenebileceğini merak ediyor.
İş sözleşmelerine eklenen cezai şart hükümleri ve bu hükümlerin geçerliliği bazı şartlara bağlıdır. Bu şartlar ise Türk Borçlar Kanunu ile düzenlenmiştir. Ancak iş ve işçi sözleşmelerinde de uygulamasına sıkça rastlamak mümkündür.
İş sözleşmelerine eklenen cezai şart hükümleri farklı şekillerde düzenlenebilir. Cezai şart hükümleri iş sözleşmelerine eklenirken; iş sözleşmesini haksız bir şekilde fesheden tarafın cezai şart ödemesi kararlaştırılabileceği gibi sözleşmeyle öngörülen süreden önce haksız fesih durumunda sözleşmeyi fesheden tarafın cezai şart ödemesi konusunda da anlaşılabilir. Ancak sözleşmelere eklenen cezai şartlarda ekonomik yönden zayıf olan işçi aleyhine ağır cezai şartların koyulmasının önüne geçebilmek için cezai şartlara sınırlar getirilmiştir.
İş sözleşmelerine eklenen cezai şartın geçerlilik koşulları
İş sözleşmelerinde cezai şartın geçerli olabilmesi için;
1. Sadece işçi aleyhine cezai şart koyulmaması,
2. İş sözleşmelerinde cezai şartların ölçülü olması,
3. İş sözleşmesinin süresinden önce feshedilmesi durumunda sözleşmelere eklenen cezai şartlarda sözleşme belirli süreli olmalıdır.
Cezai şart işçi ve işveren için iki taraflı olarak düzenlenebilir ve işçi aleyhine kararlaştırılan cezai şart işveren aleyhine kararlaştırılandan daha fazla olamaz. Sadece işçi aleyhine yaptırım doğuran cezai şart hükümleri geçersiz kabul edilirken, işçi yararına sözleşmeye eklenen cezai şartlar ise geçerli olabiliyor.
Cezai şart, cezai şartın sözleşmenin gereği gibi yapılmaması durumunda ortaya çıkacak zarardan bağımsız olarak talep edilebilir. Cezai şartın genel hukuk kaidelerine ve kanuna aykırı olmaması gerekir.
Cezai şart nasıl talep edilir?
İş sözleşmelerine eklenen cezai şartlar, iş mahkemelerinde açılacak dava ile talep edilebilir. Sözleşmelerdeki cezai şartlar ayrı bir dava ile talep edilebileceği gibi işçilik alacağına konu olduğu için işçi lehine kıdem, ihbar tazminatı ve fazla mesai alacaklarına ilişkin açılan davada da talep edilebilir.
Hangi durumlarda iş sözleşmelerine cezai şartlar eklenebilir?
Belirsiz süreli iş sözleşmelerinde, sözleşmenin süresinden önce fesih koşuluna bağlı cezai şart geçerli değildir. Asgari süreli iş sözleşmelerinde kararlaştırılan cezai şartlar ise esasen iş sözleşmesinin taraflarca haksız feshini önlemeye yöneliktir.
İşverenler, çalışanlarına yurt içinde ve yurt dışında mesleki eğitim sağlayabilir. Sağlanan bu mesleki eğitim sonucunda, alanındaki uzmanlığı artan işçinin belirli bir süre boyunca kendi bünyesinde çalışması işverenlerce beklenecektir. Böyle bir durumda iş sözleşmesine işçi aleyhine tek taraflı eğitim giderlerinin karşılığı kadar cezai şart hükmü eklemek mümkündür.
Sonuç
Sonuç olarak iş sözleşmelerinde cezai şart kararlaştırılabilir ve iş sözleşmelerine cezai şart eklenebilmesi için, İş sözleşmelerine eklenen cezai şartlar, işvereni ortaya çıkan zararların ispatından kurtarabileceği gibi, işçiye de birtakım güvenceler sağlar. İş sözleşmelerine eklenen cezai şartların, işçinin ekonomik anlamda mahvına sebebiyet vermeyecek şekilde olması gerekir.