Daha çok Kuzey Amerika dışındaki metrolar olarak bilinen metrolar, hizmet verdikleri şehirler kadar çeşitlidir. Elle kesilmiş klostrofobik Viktorya dönemi "tüp" tünellerinden, yüzyılın başından kalma zarif çelik viyadüklere ve tam otomatik trenlerin hizmet verdiği hiper-modern yeraltı katedrallerine kadar her şeyi kapsıyor.
Hepsini birbirine bağlayan şey, inanılmaz mühendislikleri ve insanların ve şehirlerin yaşamlarında oynadıkları roldür. İşte bizim en çok beğendiklerimizden bir kaç tanesi.
LONDRA YERALTI
Dünyanın ilk ve hala en büyük metro ağlarından biri olan Londra'nın ilk yer altı demiryolu hattı, Paddington ve Farringdon arasındaki caddelerin altından buharlı trenlerin geçmesiyle Ocak 1863'te açıldı ve sistem o zamandan beri 250 istasyonda 272 istasyona hizmet verecek şekilde genişletildi. 11 hatlı mil (400 kilometre) ağ.
Dört milyondan fazla Londralı ve ziyaretçi her gün “Tüp”ü kullanıyor, ancak ismine rağmen sistemin büyük bir kısmı (%55) altından çok yer üstünde bulunuyor. Şubeler çevredeki Essex, Hertfordshire ve Buckinghamshire ilçelerine kadar uzanıyor.
Bir toplu taşıma sisteminden çok daha fazlası olan Londra Metrosu küresel bir kültürel simgedir (kırmızı, beyaz ve mavi yuvarlaklarının kopyaları dünyanın her yerinde bulunabilir) ve yüzyılı aşkın bir süredir ulaşım mimarisi ve tasarımında dünya lideridir.
O olmasaydı Londra'nın dünyanın en büyük şehirlerinden biri haline gelmesi imkansız olurdu.
PEKİN METROSU
Londra'nın ilk metro hattından bir asırdan fazla süre sonra açılmasına rağmen, Çin'in Pekin Metrosu hızla büyüyerek dünyanın en uzun ve en yoğun sistemlerinden biri haline geldi.
1971'de açılan bu hat, şu anda Çin'in başkenti ve çevresindeki bölgeler boyunca 539 mil boyunca uzanan ve Kovid-19 salgınından önce günde 10 milyondan fazla yolculuk gerçekleştiren 490 istasyonla (2018'de 3,84 milyar yolculuk) 27 hattan (biri Maglev rotası dahil) oluşuyor.
Hatların altısı sürücüsüz trenlerle tamamen otomasyona tabi tutuluyor. Yolcu sayısı güçlü bir şekilde toparlanıyor ve diğer birçok Çin toplu taşıma sistemi gibi bu da büyüyen bir şehrin taleplerini karşılamakta zorlanıyor.
Pekin, sistemini 2025 yılına kadar 620 milden fazla mesafeye ve günde yaklaşık 18,5 milyon seyahate çıkarmayı planlıyor . Kronik trafik sıkışıklığına yanıt olarak şehir, 2025 yılına kadar seyahatlerin %60'ının toplu taşıma ile yapılmasını hedefliyor; bunların %62'si metroyu kapsayacak.
Dört mile kadar bir yolculuk için ücretler sadece 0,40 dolardan başlıyor, ancak boyu 1,3 metreye (4 fit 3 inç) kadar olan çocuklar, 65 yaş üstü, polis ve ordu gazileri, askeri personel ve engelli vatandaşlar ücretsiz seyahat ediyor. Trenlerin bu kadar iyi kullanılmasına şaşmamalı!
KOPENHAG METROSU
En eskisi, en uzunu ya da en yoğunu olmayabilir, ancak Danimarka'nın başkentinin otomatik metro trenleri, haftanın yedi günü, günde 24 saat çalışarak 39 tertemiz ve şık istasyonu birbirine bağlamaktadır.
Uluslararası metro demiryolu profesyonelleri tarafından birçok kez “dünyanın en iyi metrosu” seçilen metro , ilk bölümünün açıldığı 2002 yılından bu yana bir milyardan fazla yolcu taşıdı.
Harika Scandi tasarımının evi olarak övünen bir şehirden bekleyeceğiniz gibi, sistem basit, işlevsel ama ilgi çekici bir tasarım felsefesi ve başka yerlerdeki eski ve daha büyük metro sistemlerinden oldukça farklı olarak sakinleştirici bir ortam yayıyor.
Bugün, günde 300.000'den fazla kişi , Kopenhag'ın bisiklet merkezlerine, otobüslerine ve yer üstü trenlerine sorunsuz bir şekilde bağlanan dört hat üzerindeki “M” trenlerini kullanıyor.
Trenler uluslararası standartlara göre kısa olmasına rağmen inanılmaz derecede sıktırlar ve günün büyük bölümünde her iki dakikada bir hareket etmektedirler. Gerçek bir sürücü olmasa da her yaştan çocuk, eğer ön koltukları dolduracak kadar şanslılarsa hayal güçlerini trenleri "sürmek" için kullanabilir!
PARİS METROSU
Çoğunlukla şehir sınırları içinde yer alan 16 hattaki 308 istasyonla Paris Métropolitain - ya da kısaca Métro - 1900'den bu yana dünyanın en ikonik şehir manzaralarından bazılarını sunuyor.
İster Eyfel Kulesi yakınındaki Bir Hakeim Köprüsü üzerinde Seine Nehri'ni geçmek ister 20. yüzyılın başındaki çelik yapıların çatıları arasında takırdatmak olsun, 1, 2, 5 ve 6 numaralı hatların yükseltilmiş bölümleri, şehrin kısa bir bakışı için gidilecek yerlerdir.
Londra Metrosu gibi Paris Metrosu da dünyaca ünlü simge yapıları, müzeleri ve sanat galerilerini birbirine bağlayan şehrin kültürel dokusunun bir parçasıdır.
Hector Guimard'ın ikonik art nouveau giriş saçakları dünya çapında biliniyor ancak mimari ilgi burada bitmiyor. Hat 11'deki Jules Verne steampunk tarzı Arts-et-Metiers, Hat 4'teki şık Cité veya Hat 14'teki Gare de Lyon'daki brütalist tropik bahçe gibi yeraltı istasyonları, standart beyaz kiremitli tünellerle çekici bir kontrast oluşturuyor.
Paris, mobiliteyi geliştirmek için yeni ve iyileştirilmiş otomatik Metro hatlarına milyarlarca dolar yatırım yapıyor, ancak elle çalıştırılan klasik kapılara sahip eski trenler, tekerlekler hareket halindeyken yerel halkın dışarı fırlaması nedeniyle ilk kez gelen ziyaretçileri şaşırtmak ve alarma geçirmek için hala ortalıkta dolaşıyor!
TOKYO METROSU
Tokyo metrosu deyince aklınıza ne geliyor? Büyük ihtimalle bu, beyaz eldivenli Oshiya'dır ; zaten tıka basa dolu olan metro trenlerine mümkün olduğu kadar çok ceset sığdırmak için kullanılan profesyonel "iticiler".
Yaklaşık 14 milyonu şehirde yaşayan 35 milyondan fazla insana ev sahipliği yapan dünyanın en büyük metropol bölgesinde verimli ve güvenilir ulaşım kritik önem taşıyor.
Tokyo'nun şehir içi toplu taşıma ağı inanılmaz derecede yoğun ve karmaşık olup, alışılmadık bir şekilde iki ayrı metro sistemi (Tokyo Metrosu ve Toei Metrosu) dahil olmak üzere en az 100 kentsel demiryolu hattına sahiptir. Birlikte şehrin en tanınmış bölgelerinin çoğuna hizmet veren 13 hat ve 286 istasyona sahiptirler.
Trenlerin hassas tarifelere göre saatte 24 sefer yapmasına rağmen, birçok istasyonun amaçlanan kapasitesinin çok üzerinde, bazılarının tasarlandıklarından %200 daha fazla çalıştığı söyleniyor.
Tüm bunlar, Tokyo metrolarını ziyaretçiler için yoğun bir deneyim haline getirebilir, ancak son yıllarda çok dilli tabelalar, renk kodları ve istasyon numaralandırması sağlayarak bu stresi azaltmak için büyük çabalar sarf edilmiştir. Düzenli seyahat edenler, bazı istasyonlarda PA sistemleri üzerinden çalınan benzersiz müziklerden nerede olduklarını bile belirleyebilirler!
SEUL METROSU
Metroda telefonunuzu ve Wi-Fi bağlantınızı kaybetmek sizi korkutuyorsa, nelerin mümkün olduğunu görmek için Güney Kore'nin başkentine gitmek isteyebilirsiniz.
Seul Metrosu kullanıcıları, bu ultra modern şehrin ileri teknoloji görünümüne yakışır şekilde yeraltındayken telefon görüşmelerine ve internette kesintisiz gezinmeye devam edebilir veya trenlerin geneline yerleştirilen ekranlarda TV izleyebilirler.
Sanki bu yeterince lüks değilmiş gibi, iklim kontrollü trenlerde kışın seyahat etmeyi biraz daha keyifli hale getirmek için ısıtmalı koltuklar bile var.
Tertemiz, verimli, güvenli, makul fiyatlı ve şehrin çoğu bölgesine hizmet veren birçok uzman, Seul Metrosu'nu dünyanın en iyi metrosu olarak görüyor.
Hat 1'in 1974'teki açılışından bu yana, dünyanın her yerinden kentsel ulaşım planlamacılarının ilgisini çeken, Kore teknolojisinin bir vitrini haline geldi. Dokuz hat şu anda 500 mil (312 kilometre) ve 288 istasyonu kapsayan ve günde neredeyse yedi milyon yolcu taşıyan dünyanın en büyük metro ağlarından birini oluşturuyor.
NEW YORK ŞEHİR METROSU
Hizmet verdiği şehrin sosyal, kültürel ve ekonomik hayatına ayrılmaz bir şekilde dokunan bir diğer demiryolu da New York City'nin dünyaca ünlü metrosudur. Şehrin kendisi gibi NYC Metrosu da asla uyumaz ve yılın 365 günü, günün 24 saati çalışır.
665 mil (1.070 kilometre) uzunluğunda, yerel olarak “tren” olarak bilinen 25 hattı ve 472 istasyonuyla Kuzey Amerika'nın belli bir mesafeye göre en uzun ve en yoğun ağıdır ve dünyanın en büyük metro operasyonlarından biridir.
Günde 3,5 milyondan fazla yolcu taşıyor ve "yerel" (tüm durakları yapan) ve "ekspres" trenlerin çalıştırılması açısından alışılmadık bir durum. Şehrin beş ilçesine (Manhattan, Bronx, Queens ve Brooklyn) ve ayrıca Staten Island'da izole bir hatta hizmet vermektedir.
Adına rağmen, NYC Metrosu'nun büyük bir kısmı yer üstünden geçiyor ve genellikle "The French Connection" ve "Saturday Night Fever" gibi filmlerden tanıdık gelen, yolların iki yanında yer alan ağır perçinli çelik köprüler üzerinde çalışıyor.
Daha da fazla Subway aksiyonu için hayranlar, bir metro treninin kaçırılmasının harika bir kurgusal anlatımı olan 1974 Walter Matthau filmi “The Taking of Pelham 123”e (2009'un yeniden yapımı değil) göz atmalı.
İlk metro hattı 1904 yılında açıldığında bilet fiyatı sadece beş sentti. Bugün 2,90 dolardan biraz daha pahalı, ancak geziler uluslararası standartlara göre hala oldukça makul fiyatlara sahip ve genellikle Büyük Elma'yı dolaşmanın en hızlı ve en uygun maliyetli yoludur.
MEXICO CITY METROSU
Mexico City, kronik trafik sıkışıklığı ve boğucu kirliliğiyle ünlüdür, ancak neyse ki vatandaşlar ve ziyaretçiler, dünyadaki en ucuz tarifelerden bazılarının keyfini çıkaran kapsamlı ve verimli bir hızlı ulaşım sistemine kaçma seçeneğine sahip.
1969'da açılan STC Metrosu, şu anda New York City'den sonra Kuzey Amerika'nın en büyük ikinci metrosudur ve 12 hattı, 195 istasyonu (115'i yeraltı) ve 140 milden (225 kilometre) fazla pisti vardır.
Çelik raylar üzerinde geleneksel çelik tekerlekler yerine, birçok Paris Metro hattına benzer bir sistem kullanan ve çelik tekerlekler üzerinde lastik lastikler kullanan bu araç, Mexico City'nin dengesiz ve depreme yatkın arazisinde daha yumuşak ve daha sessiz bir sürüş sunuyor.
Sistemin 1985 depreminde hasar görmeden hayatta kalmasının ardından bu kararın akıllıca olduğu ortaya çıktı.
Zengin ve fakirlerin sıklıkla ayrı yaşamlar sürdürdüğü dünyanın en kalabalık şehirlerinden birinde, STC Metrosu, yukarıdaki sokaklardaki trafik sıkışıklığını, gürültüyü ve kirliliği önlemek için farklı sosyal sınıfları ortak bir alanda bir araya getiriyor. Ve yolculuk başına yalnızca beş peso (yaklaşık 0,25 milyon dolar) tutarındaki sabit ücretle, bu geniş metropolde dolaşmanın daha ucuz veya daha hızlı bir yolu yok.
MOSKOVA METROSU
Sovyetler Birliği'nin en büyük mühendislik başarılarından biri Moskova'nın muhteşem Metro ağıydı. İşçileri, köylüleri ve askerleri kutlamak için gösterişli bir şekilde dekore edilmiş olağanüstü büyük metro istasyonlarıyla tanınan ağ, vatandaşları nükleer saldırılardan korumak ve onları hareket halinde tutmak olmak üzere ikili bir işleve hizmet edecek şekilde tasarlandı.
Birçok yeni istasyon ve şehir merkezinden uzakta olanlar daha az süslü olsa da, en iyi Moskova Metro istasyonları, daha az çalkantılı zamanlarda, Çarlık saraylarından ilham alan başlı başına turistik yerler olmuştur.
21. yüzyıldaki yeni bir inşaat patlaması, ağı şehir merkezindeki bir merkezden yayılan 14 hatta, ayrıca Koltsevaya (iç daire) ve yakın zamanda tamamlanan 36 mil uzunluğundaki “Büyük Çember” hattına taşıdı.
Günde 8 milyondan fazla Moskovalıyı taşıyan Metro , 269 mil (432 kilometre) ray ve 258 istasyonla dünyanın en yoğun ve en kapsamlı metrolarından biridir.
KİEV METROSU
Sovyetler Birliği tarafından inşa edilen diğer metro sistemleri gibi, Kiev Metrosu da ikili bir amaca hizmet ediyor; şehir düzenli olarak Rus füze saldırılarına maruz kaldığından bu özellik vazgeçilmez olmaya devam ediyor. Geniş istasyonlarda özel havalandırma ve filtreleme ekipmanlarının yanı sıra yer üstünde ve altında kapatılabilen devasa metal patlama kapıları bulunur.
Yeraltı demiryoluna ilişkin planlar 1884 yılına kadar uzanıyor, ancak Kiev'in üç metro hattından ilki Kasım 1960'a kadar açılmadı; bu, Moskova ve St. Petersburg'dan sonra metroya kavuşan üçüncü Sovyet şehri oldu.
Genişleme, Ukrayna'nın 1991'deki bağımsızlığından sonra da devam etti ve 10 şehir bölgesinin tamamına hizmet veren üç hatlı, 42 millik bir ağ oluşturuldu.
Şubat 2022'den bu yana, Kiev Metrosu'nun sivil koruma işlevi ön plana çıktı ve 52 istasyonun 47'si halka açık bomba sığınakları olarak belirlendi. Yerden 346 feet aşağıda bulunan şehir merkezindeki Arsenalna istasyonu, Çin'deki Chongqing ağı üzerindeki bir istasyon tarafından geçilinceye kadar, yürüyen merdivenle ulaşmak beş dakika sürüyordu ve dünyanın en derin istasyonu olduğu biliniyordu.
Mart 2022'deki Rus işgalinin ilk günlerinde 40.000 kadar sakinin metro istasyonlarına sığındığı ve Başkan Volodymyr Zelensky'nin uluslararası haber konferanslarına ev sahipliği yapmak için metro istasyonlarını kullandığı bildirildi. Buna rağmen ağ, savaşın gölgesinde normallik havasını korumaya çalışan bir şehirde hızlı ve sık aralıklarla hizmet vererek çalışmaya devam ediyor.