Bir önceki yazımda, çocukluk yıllarımda (seksen sene evvel Suriye’nin Kuneytıra bölgesinde) toplumda yaygın olan bir duygudan bahsetmiş, insanların ahir zamanda yaşadıklarını düşündüklerini aktarmıştım. Onlara göre her yeni gün bir öncekinden daha kötüydü…
Şahsen hep şu yöntemi benimsemişimdir: Ortaya konulan fikir ve kanaatleri Kur’an’la test etmek. Ne zaman bir kitap okusam ya da yeni bir fikirle karşılaşsam, Kur’an’a dönüp bu yeni düşünceyi orada ararım. Kahire yıllarımda çoğu zaman sabah namazından sonra Ebu’z-Zeheb Tekkesi’nde minarenin dibine oturur Kur’an okurdum. Çoğunlukla oruçlu olduğum için namaz vakitleri dışında hiç kalkmadan güneş batana kadar Kur’an okumaya devam ederdim.
Mısır’da kaldığımın on yılın sonunda, Cezayirli merhum mütefekkir Malik Bin Nebi’nin fikirleriyle tanıştım. Onun “Yenidendoğuşun Şartları” isimli kitabını okuyunca ve “sömürülmeye elverişlilik” konusundaki fikirlerine muttali olunca dehşete kapıldım. Ona göre sömürgeciliği ve düşmanı suçlamak sorunlarımızı çözmemiz için doğru bir başlangıç değildi. Doğru başlangıç dâhilî nedenlere odaklanmak idi… Malik’in fikirlerini okuduktan sonra her zaman yaptığım gibi dönüp bu fikirleri Kur’an’a arz ettim. Onun bu fikirlerinin Kur’an’la gayet uyumlu olduğunu gördüm. Dahası sorunun kaynağını ararken kendi benliğimize yönelme fikri, Kur’an’da defalarca tekrarlanan bir yöntemdi. Bu hususu önceki bazı makalelerimde ele almıştım.
Aynı şekilde ‘âhir zaman’ söylemini de Kur’an’a arz ettim. Kur’an’ı bir de bu niyetle okudum. Kur’an’ı baştan sona bu bakış açısıyla okuduktan sonra, âhir zaman söylemine ilişkin sosyal algının hiçbir izini orada bulamadım. Tam tersine şu âyetlerle karşılaştım:
“Allah, içinizden inanıp güvenen ve iyi iş yapanlara söz vermiştir; öncekileri hâkim kıldığı gibi bunları da mutlaka yeryüzüne hâkim kılacak, razı olduğu dini bunlar için sabitleştirecek ve korku çekmelerinin ardından güvene kavuşturacaktır. Bunlar, Bana kulak verirler ve hiçbir şeyi Bana ortak koşmazlar. Bundan sonra da ayetleri görmezden gelen olursa, işte onlar, yoldan çıkmışlardır.” (Nur 24:55). Keza şu iki ayetin de aynı konuyu cevapladığını gördüm:
“Elçilerimize ve inanıp güvenenlere hem dünya hayatında hem şahitlerin getirileceği günde (âhirette), elbette yardım edeceğiz.” (Mü’min 40:51).
“Kim Allah’ın, dünyada da âhirette de kendisine asla yardım etmeyeceği kanaatine varmışsa bir gerekçeyle göğe (Allah’a el açıp) yönelsin, diğer ilişkilerini derhal kessin ve baksın ki bu yol kendisini bunaltan şeyi gerçekten giderecek mi yoksa gidermeyecek mi?” (Hac 22:15).
Âhir zaman (zamanın sonu, kıyametin yaklaşması) vehmi yerine Kur’an’ın; yaratılışın artarak devam etmesi yönünde çok daha farklı bir kapı açtığını, insanlığın henüz beşik döneminde olduğunu ve insanlık tarihinin kesinlikle son aşamaya gelmediğini belirttiğini görüyoruz:
“Hayır, hayır… (İnsan), bugüne kadar Allah’ın kendisine verdiği emri tutmadı.” (Abese 80:23). Yani Allah’ın insanlık hakkındaki va’di ve bilgisi henüz tahakkuk etmemiştir.
Âhir zaman düşüncesi, değişimin ya da ıslahatın mümkün olmadığı duygusunun yaygınlaştığı toplumlarda ortaya çıkmaktadır. Keza insanlığın şimdiye kadar başardıklarına ve gerçekleştirdiklerine hiçbir yeni ilavenin yapılamayacağı zannına kapılan topluluklarda… Bu açıdan bakıldığında (son dönem vehmi), Amerikalı düşünür Fukuyama tarafından ortaya atılan “tarihin sonu” tezine benzemektedir. Nitekim Fukuyama, tarihin medeniyetler üzerindeki son hükmünü icra ettiği ve Batılıların dünya hâkimiyetiyle tek kutuplu küresel medeniyet modelinin kemale erdiği zehabına kapılmıştı. Oysa Batı’nın dünyaya âdil bir küresel model sunmadaki başarısızlığını gözden kaçırıyordu. Keza diğerine eşit gözle bakmama ve veto hakkını elinde tutma konusunda ısrarcı davranma hususundaki büyük kusurlarını görmezden geliyordu. Oysa bu büyük kusurlar medeniyetlerin yıkılmasında etkili olan önemli faktörlerdir.
Olay ve olguları, gelişme ve krizleri bireysel donuk bir bakış açısına mahkûm eder ve bunların nasıl başlayıp nasıl geliştiğini geniş bir bakış açısıyla ele almazsak, teşhisi yanlışkoymuş oluruz. Bu da bizi tembellik, ihmal ve umutsuzluk bataklığına sürükler. Ama olay ve olgulara uzaktan ve yüksekten, geniş kapsamlı bir bakış açısıyla bakabilirsek, işte o zaman itminana kavuşur, Allah’a ve kendimize güvenir, en isabetli eylemi ortaya koyabiliriz.
Çeviri: Fethi Güngör