İşveren, çalışanın iş tecrübesine, eğitimine, kişisel özelliklerine göre değerlendirip o işe uygunluğunu tespit etmeye çalışır. Aynı şekilde yeni bir işe başlayacak işçi de, o işin kendine uygun olup olmadığına bu görüşmelerde elde ettiği izlenimlere göre karar verir. İş Kanunu bu aşamada işçi ve işverene kolaylık sağlaması açısından sözleşmelere “deneme süresi” adı altında bir süre belirlemesine izin vermiştir. Bu süre işçi ya da işverenin iş akdini gerekçe bildirmeden ve bildirim süresi kullanmadan feshetmesine olanak tanımıştır.
İş hukukunda deneme süresi; 4857 sayılı İş Kanununda yer almıştır. Ayrıca 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununda deneme süresi düzenlenmiştir. Deneme süresi: hizmet sözleşmesine konulacak bir hükümle; işçinin çalışma şartlarını görmesi, sözleşme ile üstlenilen işin somut duruma uygunluğu ve işi yapabilme becerisini anlaması, işverenin ise işçinin sözleşme ile üstlendiği işi yapabilme yeteneğini, verimini ölçen bir süredir.
İş sözleşmesi taraflar arasında karşılıklı güvene dayalı sürekli borç ilişkisi kurduğu için, işçinin mesleki bilgi ve becerisini, çalışma şekli ile işyerine uygun ve davranışlarını öğrenme bakımından belli bir süre denenmesinde işverenin korunmaya değer bir menfaati bulunmaktadır. Bu süre içinde beklentilere ulaşılamaması halinde işveren bildirim süresi tanıma ve tazminat ödeme yükümü olmaksızın iş sözleşmesini sona erdirebilecektir. Aynı zamanda çalışanlar bakımından süresi içinde kendi istekleri ile bildirim süresine bağlı olmadan işten ayrılmaya deneme süresi imkan sağlamaktadır.
Deneme Süresi Ne Kadardır?
Taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir.
Deneme süresi açıkça kararlaştırılmış olmalıdır. İşveren ve işçi/işçiler arasında yapılan bireysel/toplu iş sözleşmelerinde eğer taraflar ister ve de anlaşırlarsa iş akitlerine deneme süresi koyabilirler. İşveren ve işçi arasında yapılan her iş sözleşmesinde deneme süresinin varlığından söz edilemez. Deneme süresi henüz iş sözleşmesi yapılırken veya ondan önce ve mutlaka bir anlaşmayla getirilebilir. İş sözleşmesi yapılıp çalışmaya başlandıktan sonra deneme süresi getirilemez.
Deneme süresinin başlangıcı işçinin fiilen işe başladığı tarihtir.
Daha önce bir işyerinde çalışmış olan işçinin, tekrar aynı işyerinde yeniden işe alınması veya yasa gereği yeniden iş sözleşmesi yapma zorunluluğu bulunduğu hallerde bir denemeye tabi tutulması, dürüstlük kuralına aykırıdır.
Deneme süreli iş sözleşmesinin şekli konusunda yasada açık bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak özellikle ispat yükü açısından yazılı yapılması gerekir. Yazılı yapılması geçerlilik şartı değil, ispat şartıdır. Sözleşmede bir deneme süresinin kararlaştırıldığını ileri süren, ispatla yükümlüdür
Deneme süresinin pratikte en önemli hukuki sonucu, süresi içinde tarafların iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız olarak feshedebilmeleridir. İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır. Tarafların herhangi bir gerekçe gösterme zorunluluğu olmadığı gibi, deneme süresi objektif olarak başarılı geçmiş de olsa taraflar bu yetkiye sahiptirler.
İçinde bulunduğumuz Kurban Bayramını tebrik eder, tüm dünyayı etkisi altına alan COVİD-19’un bir an önce son bularak özlediğimiz eski bayramlara kavuşmanın ümidiyle..