DEMET İLCE / MUHABİR
Yıldız kumulları veya piramit kumulları, adını kendine özgü şekillerinden alıyor ve yüzlerce metre yüksekliğe ulaşıyor.
Afrika, Asya ve Kuzey Amerika'nın yanı sıra Mars'ta da bulunuyorlar; ancak uzmanlar daha önce ne zaman oluştuklarına dair bir tarih verememişti.
Artık bilim insanları Fas'ta Lala Lallia adlı kumulun 13.000 yıl önce oluştuğunu keşfetti.
Yıldız kumulları, yön değiştiren zıt rüzgarlar tarafından yaratılır. Araştırmayı Birkbeck Üniversitesi'nden Prof Charles Bristow ile birlikte yayınlayan Aberystwyth Üniversitesi'nden Prof Geoff Duller, yaşlarını anlamanın bilim adamlarının bu rüzgarları anlamalarına ve o dönemin iklimini çözmelerine yardımcı olduğunu söylüyor.
Lala Lallia (en yüksek kutsal nokta anlamına gelen yerli bir Amazigh adı), Fas'ın güneydoğusundaki Erg Chebbi kum denizinde yer almaktadır. Yayılma kolları ile birlikte 100 m yüksekliğinde ve 700 m genişliğindedir.
İlk oluşumundan sonra yaklaşık 8.000 yıl boyunca büyümesi durdu ve ardından son birkaç bin yılda hızla genişledi.
Normalde çöller Dünya'nın jeolojik tarihinde tespit edilebilir, ancak yıldız kumulları şimdiye kadar yoktu.
Prof. Duller, bunun, çok büyük olmaları nedeniyle uzmanların tek bir kum tepesine baktıklarını fark etmemiş olmalarından kaynaklanabileceğini söylüyor.
"Bu devasa kumulun ne kadar hızlı oluştuğunu ve çölde yılda yaklaşık 50 cm hızla hareket ettiğini görebildiğimiz için bu bulgular muhtemelen pek çok insanı şaşırtacak" diye ekliyor.
Bilim insanları yıldız kumulunun yaşını hesaplamak için lüminesans tarihleme adı verilen bir teknik kullandılar.
Yöntem, kum tanelerinin en son ne zaman gün ışığına maruz kaldığını hesaplıyor.
Fas'tan karanlıkta kum örnekleri alındı ve eski moda bir fotoğraf atölyesine benzer loş kırmızı ışık koşullarında bir laboratuvarda analiz edildi.
Prof. Duller, kumdaki mineral taneciklerini "şarj edilebilir küçük piller" olarak tanımlıyor. Doğal ortamdaki radyoaktiviteden gelen enerjiyi kristallerin içinde depolarlar.
Kum toprak altında ne kadar uzun süre gömülü kalırsa, o kadar fazla radyoaktiviteye maruz kalıyor ve o kadar fazla enerji oluşuyor.
Taneler laboratuvarda açığa çıkarıldığında, enerjiyi ışık formunda serbest bırakıyorlar ve bilim insanları bunların yaşını hesaplayabiliyor.
Prof. Duller, "Karanlık laboratuvarımızda, bu kum taneciklerinden gelen ışığı görüyoruz. Işık ne kadar parlaksa, çökelti tanecikleri o kadar yaşlı ve gömüldükleri süre de o kadar uzun oldu" diyor.
Bu dev kum tepelerinin diğer örnekleri arasında, tabandan tepeye 225 m ölçüleriyle ABD'deki en yüksek kumul olan Colorado, Kuzey Amerika'daki Star Dune yer alır.
Prof. Duller, bu kum tepelerine tırmanmanın zor bir iş olduğunu açıklıyor. "Tırmandıkça iki yukarı çıkıyor ve bir geri kayıyorsunuz. Ama buna değer; tepeden bakıldığında kesinlikle çok güzeller" diyor.