Yaklaşık üç yıldır süren Rusya-Ukrayna savaşı, Doğu Avrupa’yı derinden etkiledi. Savaşın ne zaman ve nasıl sona ereceği belirsizliğini korurken, Ukrayna’nın ekonomi alanındaki yeniden yapılanma sürecinin zorlu geçeceği şimdiden tahmin ediliyor.
Çalışan eksikliği ve tedarik zincirindeki aksaklıklar, savaş sonrası dönemde de devam edecek gibi görünüyor. Örneğin, Zhytomyr'deki bir ayakkabı fabrikasının sahibi olan Olteya kurucusu Vita Korovina, çalışanlarının büyük bölümünün orduya katıldığını belirterek, “Kalan erkek çalışanlarımız da askere alınırsa üretimi tamamen durdurmaktan korkuyorum,” dedi.
Çalışan Eksikliği ve Beyin Göçü
Ukrayna'da zorunlu askerlik nedeniyle 25 yaş üstü erkekler orduya katılıyor, bu da ekonomide iş gücü eksikliğine yol açıyor. Bazı kişiler ise seyahat yasağına rağmen ülkeyi terk ediyor.
Hamad Bin Khalifa Üniversitesi'nde kamu politikası profesörü olan Sultan Barakat, savaşın Ukrayna’da nitelikli iş gücünün yurt dışına göç etmesine neden olduğunu söyledi. Bu açık, yabancı danışmanlarla doldurulmaya çalışılıyor, ancak bu durum, yerel ekonomiden para çıkışına neden oluyor.
İhracat ve Dış Yardım Sorunları
AB, Ukrayna ürünlerinin ithalatına yönelik birçok kısıtlamayı kaldırsa da bazı tarım ürünlerine yeniden gümrük vergisi uygulamaya başladı. Slovakya ve Polonya gibi ülkeler, Ukrayna’dan gelen ihracata ek sınırlamalar getirdi.
Korovina, “Limanların kapalı olması ihracatı zorlaştırıyor. Batı sınırından yapılan nakliye ise hem pahalı hem de yavaş ilerliyor,” diyerek sıkıntıları özetledi.
Barakat’a göre, dış yardıma aşırı bağımlılık, Ukrayna’nın uzun vadeli altyapı yatırımları yapmasını zorlaştırabilir. Yardımların süreklilik arz etmemesi, hükümetin ciddi planlar yapmasını engelliyor.
Savaş Sonrası Süreç İçin Öneriler
Barakat, Ukrayna’nın yeniden inşa sürecinde finansmanın “tutarlı ve öngörülebilir” olması gerektiğini vurguladı. Korovina ise özellikle bilgi teknolojileri ve yenilenebilir enerji sektörlerinin dış yardım sayesinde desteklenebileceğini belirtti. Ancak önceliğin konut, fabrika ve altyapı onarımlarında olması gerektiğini ekledi.
Stratejik Zorluklar ve Geleceğe Bakış
Ukrayna’nın savaş sonrası ekonomik toparlanması, ülkenin jeopolitik konumundan da etkileniyor. Barakat, “Ukrayna, Rusya ile Batı arasında bir tampon bölge olarak görülüyor. Bu nedenle bölgeye ciddi kamu yatırımları yapmak riskli olacaktır,” dedi.
ABD Başkanı Joe Biden’ın Ukrayna’nın Rusya’ya karşı ABD yapımı uzun menzilli füzeleri kullanmasına izin vermesi, bölgedeki gerilimi artırabilir. Öte yandan, yaklaşan ABD seçimleri ve Donald Trump’ın “24 saat içinde bu savaşı bitireceğim” iddiası, uluslararası dengeleri etkileyebilir.
Barış sağlansa bile, Ukrayna’nın önündeki yolun zorlu olacağı konusunda uzmanlar hemfikir. Barakat, “Savaş sonrası dönem genellikle yeni ve ciddi sorunların başlangıcıdır. Savaş öncesi düzene dönmek neredeyse imkânsızdır,” ifadelerini kullandı.