DEMET İLCE / MUHABİR
Yakın zamanda soğuk algınlığı, grip, RSV veya covid hastalığından kurtuldunuz ama öksürükten kurtulamıyor musunuz? Yalnız değilsiniz. Vücudumuz bir virüsü temizledikten sonra semptom haftalarca devam edebilir.
UT Southwestern Tıp Merkezi'nde bulaşıcı hastalık araştırmalarında uzman doktor Michael Shiloh, öksüren hastaların genellikle kendisini görmeden sekiz hafta kadar önce hasta olduklarını bildirdiklerini söylüyor. "Bu bireylerde artık gerçekten virüs tespit edemiyoruz ama yine de hala öksürüyorlar" diyor.
Amerika Birleşik Devletleri'nde 2023 sonlarında grip, RSV ve COVİD-19 vakalarında bir artış görüldü ve bu artış 2024'e kadar devam etti. Geçtiğimiz haftalarda bu hastalıklara yönelik pozitif testler ülke çapında sabitlenmiş veya azalmış olsa da, sağlık hizmetine başvuran kişi sayısı ABD'nin büyük bölümünde solunum yolu hastalıkları hâlâ yüksek.
Bilim adamları, sağlıklı insanların neden bu tür inatçı öksürük yaşadıklarından tam olarak emin değiller. Ancak enfeksiyonların solunum yolundaki sinirlere nasıl karıştığı üzerine yapılan araştırmalar yeni ipuçları ortaya çıkarıyor.
Öksürük nedir?
Queen's University Belfast'tan göğüs hastalıkları uzmanı ve araştırmacı Lorcan McGarvey, öksürüğün hava yolunu zararlı dumanlar, su veya yanlış yutulan yiyecek parçaları gibi tehlikelerden koruyan önemli bir refleks olduğunu söylüyor.
Refleks, hava yoluna ulaşan sinirler tarafından tetiklenir. Bu sinirler, soğuk havadan biberleri baharatlı yapan kapsaisin maddesine kadar her şeye tepki veren reseptör proteinleriyle süslenmiştir. Tahriş edici bir madde bu reseptörleri tetiklediğinde, sinirler vagus siniri üzerinden beyne öksürme dürtüsü olarak deneyimlediğimiz sinyaller gönderir.
Beyin oradan öksürmek ya da öksürmemek için hava yoluna komutlar gönderir. Beynin bu dolambaçlı yolu, belirli öksürük türlerinde bir dereceye kadar bilinçli kontrolün olmasının nedenidir.
Bilim insanları öksürüğü tetikleyebilecek pek çok farklı uyaranı biliyor ancak bırakın haftalar bir yana, hastayken öksürüğü tetikleyen spesifik biyolojik mekanizmalar üzerinde hâlâ anlaşamıyorlar.
Öksürmenin amacının boğazımızı mukustan temizlemek olduğu açık gibi görünse de, virüslerin yayılmalarına yardımcı olmak için refleksi tetiklemeleri de mümkündür. Çoğu enfeksiyon, hiç balgam üretmeyen kuru öksürükleri içerir. Ve eğer sonuçta bir enfeksiyon sırasında hava yolumuzu temizlemek için öksürürsek, bu yine de bir enfeksiyon sırasında sinirlerimizin öksürüğü tetikleyen tam olarak neyi algıladığını açıklamaz.
Güney Florida Üniversitesi'nden elektrofizyolog Thomas Taylor-Clark "Bilmiyoruz" diyor. "Fakat şunu söyleyebiliriz ki bazı şeyleri biliyoruz; bunlardan biri de viral enfeksiyonun iltihaba neden olduğu."
Enfeksiyonlar sinirleri aşırı duyarlı hale getirir
Araştırmalar, hasta olduğumuzda bu iltihabın hava yolu sinirlerinin hassasiyetini artırdığını ve aşırı tepki vermelerine neden olduğunu gösteriyor. Bir hipotez, inatçı enfeksiyon sonrası öksürüklerin, bir hastalığın sona ermesinden sonra sinirlerin aşırı duyarlı kalması nedeniyle ortaya çıkmasıdır.
“Derin bir nefes almak, telefonda konuşmak, gülmek, soğuk havaya çıkmak; bunlar kendi başlarına zararlı veya zararlı olmayan şeylerdir. Ancak en azından geçici olarak bizi bu öksürük krizlerine gönderebilirler” diyor McGarvey.
1990 gibi erken bir tarihte araştırmacılar, grip benzeri bir virüs enfeksiyonunun, insanlar gibi öksüren kobaylarda solunum yolu sinirlerinin hassasiyetini artırdığını fark ettiler. Hasta kobaylar, kapsaisin gibi tahriş edici maddelere maruz kaldıklarında sağlıklı olanlara göre daha fazla öksürürler; bu, insanlarda da görülen bir durumdur.
Artık bilim insanları bu aşırı duyarlılığı spesifik inflamatuar kimyasallara ve solunum yolu sinirlerindeki reseptörlere bağlıyor.
2016 yılında bilim insanları, grip benzeri bir virüs enfeksiyonunun, solunum yolundaki bazı sinirlerin, kapsaisin ve diğer uyaranlara tepki veren TRPV1 adlı reseptör proteininin fazladan kopyalarını yapmasına neden olduğunu keşfetti. Birçoğu kobaylar veya laboratuvarda yetiştirilen insanlar üzerinde yapılan diğer çalışmalar hücreler aynı şekilde solunum yolu virüsü enfeksiyonları sırasında TRPV1 ve diğer reseptörlerin kopyalarının arttığını bildirmiştir.
2017'de yapılan bir çalışma, bir virüsün UV ışığıyla "öldürüldüğünde" bile laboratuvarda yetiştirilen insan hücrelerinde TRPV1 ve başka bir reseptörün kopyalarını arttırdığını gösterdi.
Doktorunuzla ne zaman konuşmalısınız?
Enfeksiyon sonrası öksürük genellikle iki ila üç hafta içinde düzelir. Ancak öksürüğünüz sekiz haftadan fazla sürerse Shiloh ve McGarvey bir doktorla konuşmanız gerektiğini söylüyor. Öksürüğün ateş, nefes darlığı, kanlı balgam veya kilo kaybı gibi diğer semptomlarla birlikte ortaya çıkması durumunda, daha erken değerlendirme yapılması önerilir.
Avusturya'daki Viyana Tıp Üniversitesi'nin kronik öksürük ünitesinde hastaları tedavi eden göğüs hastalıkları uzmanı Lukasz Antoniewicz, bir hastalıktan sonra birkaç hafta öksürmenin normal olduğunu söylüyor. Yine de, kronik öksürük için resmi sınır sekiz hafta olsa da, pratikte rahatlama olmadan geçen sürenin uzun olabileceğini söylüyor.
“30 yaş civarında genç hastalarım var ve onların sadece öksürükten dolayı kaburgaları kırılıyor. Altta yatan bir kemik hastalığı yok. Yani bu çok çok güçlü bir refleks. Ve çok acı veriyor” diyor Antoniewicz. "Bir ay boyunca öksürdüğünüzde, bunun belki de doktorunuza başvurmanız için iyi bir neden olabileceğini söyleyebilirim."