Olağanüstü hâller mevcutsa, çocuğun menfaatine uygun düştüğü ölçüde çocuk ile kişisel ilişki kurulmasını isteme hakkı diğer kişilere, özellikle hısımlarına da tanınabilir. Ana ve baba için öngörülen sınırlamalar üçüncü kişiler için kıyas yoluyla uygulanır.(TMK 325)
Bu hak 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu ile düzenlenmiş olup, eski medeni kanunda karşılığı bulunmamaktaydı.
Kimler Talep Edebilir?
Madde metninde “diğer kişilere, özellikle de hısımlara da tanınabilir” denmekle aslında bu konuda kanunda bir sınırlamaya gidilmediği ve çocukla sosyal ilişki ve sıkı bağları olan sosyal çevresinin çok geniş bir şekilde anlaşılması noktasında hakime geniş bir taktir yetkisi verildiği görülmektedir. Yine Yargıtay uygulamasından sadece kan hısımlarının değil kayın hısımlarının da bu kapsamda değerlendirileceğini anlamaktayız. Kanunda talep edebilecek kişiler konusunda bir sınırlama olmamakla birlikte talepte bulunabilecek olanları örnekleyecek olursak;
Büyükanne ve büyükbabaKirveÜvey kardeşinin anne ve babasıHala, amca, dayı, teyze
Süt anne ve bunlar gibi ebeveyn ilişkisine benzer sosyal ilişki içerisinde olan diğer tüm kişiler
ŞARTLARI
Çocuğun Üstün yararı
Anne, baba dışındaki 3. kişiler ile kişisel ilişki kurulmasında çocuğun üstün yararı göz önünde bulundurulur. Zira; Kişisel ilişkinin düzenlenmesinde, çocuğun özellikle, sağlık, eğitim ve ahlak bakımından yararları esas tutulur (TMK m.182/2) şeklindeki düzenleme ve Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına dair sözleşmenin 12. Maddesinde düzenlenen katılım hakkı da gözetilerek, çocuğun kendisini ilgilendiren bu konuda da uzman kişiler tarafından dinlenmesi ve bu şekilde çocuğun istekleri ve üstün yararı gözetilmek suretiyle karar verilmesi yasal zorunluluktur.
Olağanüstü Halin Bulunması
Bazı durumlarda çocuğun anne ve babası dışında ki kişiler ile görüşmesi ve bu amaçla kişisel ilişki kurulması çocuğun ahlaki, sosyal ve manevi gelişimine katkı sağlayacaktır. Yargıtay uygulamasında ebeveynin ölmesi durumunda büyükbaba, büyükanne ve ölenin kardeşlerinin kişisel ilişki kurulması taleplerinde ölüm olayı olağanüstü durum olarak kabul edilmiştir. Olağanüstü halin varlığına her dosyada olayın özellikleri göz önünde bulundurularak hakim tarafından karar verilir.
Mahkemeden Talep Zorunluluğu
Çocuğun 3. kişilerle arasında şahsi münasebet tesisi kurulabilmesi için, şahsi münasebet tesisi kurulmasını isteyen kişinin bunu mahkemeden talep etmesi gerekmektedir. Zira anne baba ile kurulacak kişisel ilişkiden farklı olarak bu konuda mahkemelerin re’sen karar verme yetkileri bulunmamakta ve “Çocuk ile kişisel ilişkiye yönelik bir düzenleme yapılıncaya kadar, velâyet hakkına sahip veya çocuk kendisine bırakılmış kişinin rızası dışında kişisel ilişki kurulamaz.” (TMK 326 son) hükmü gereğince mahkemeden karar alınmadan rıza harici şahsi münasebet tesisi de mümkün olmamaktadır.
Görevli ve yetkili mahkeme
Davada, aile mahkemeleri, aile mahkemelerinin olmadığı yerlerde ise aile mahkemesi sıfatı ile asliye hukuk mahkemeleri görevli olacaktır. Yetkili mahkeme ise çocuğun oturduğu yer mahkemesidir.