DEMET İLCE / MUHABİR
Bilim adamları, Yunanistan'ın Santorini adasını çevreleyen Akdeniz deniz yatağının derinliklerinde, Avrupa'nın şimdiye kadar gördüğü en patlayıcı volkanik patlamalardan birinin kalıntılarını keşfettiler.
Kalınlığı 150 metreye varan dev bir pomza ve kül tabakası, yaklaşık yarım milyon yıl önce Santorini yanardağının patladığını ve Hunga Tonga-Hunga Ha'apai'den 15 kat daha şiddetli olduğunu ortaya çıkardı. Tonga patlaması birçok rekoru yerle bir ederek şimdiye kadar görülen en hızlı atmosferik dalgaları ve antik çağlardan beri bilinen ilk mega tsunamiyi tetikledi.
Fransa'daki Clermont Auvergne Üniversitesi'nde volkanoloji profesörü olan çalışma yazarı Tim Druitt, "Bu yanardağın çok sayıda büyük, patlamaya sahip olduğunu biliyoruz" dedi. Ancak yeni keşfedilen yataklar, "varlığından bile haberimiz olmayan" dehşet verici bir patlamaya işaret ediyor.
Kapsamlı kara tabanlı araştırmalar, daha önce, Afrika tektonik plakasının Avrupa'nın altına daldığı kavisli bir çizgi boyunca Yunanistan'dan Türkiye'ye uzanan bir dizi volkanik adadan oluşan Helenik Ada Yayını boyunca geçmiş volkanizmanın, nispeten ayrıntılı bir resmini çizmişti. Örneğin jeologlar, Santorini'nin yaklaşık 400.000 yıl önce denizden, art arda gelen patlamaların volkanik kalıntıları deniz tabanına yığmasıyla ortaya çıktığını biliyorlardı. Günümüzün Santorini takımadaları, Geç Tunç Çağı'nda (MÖ 1600 - 1200), Minoan patlamasının o zamanlar tek bir adanın tepesini patlatmasıyla oluşmuştur. Santorini kalderasının merkezinde, Kameni adalarının altındaki bir magma odası bugün hâlâ yanardağı besliyor.
Ancak Druitt, bilim adamlarının karada öğrenebilecekleri çok fazla şey olduğunu, çünkü yağmur ve rüzgardan kaynaklanan erozyonun bazı jeolojik kanıtları sildiğini söyledi. "Bu yüzden deniz bölgesine taşındık çünkü deniz daha sakin" dedi.
Bölgenin volkanik aktivitesi hakkında daha fazla bilgi edinmek için Druitt ve meslektaşları, 2022'nin sonlarında ve 2023'ün başlarında Santorini çevresindeki deniz çökeltilerini araştırdılar. Araştırmacılar, Uluslararası Okyanus Keşif Programı'nın yardımıyla, 900 m'ye (3.000 feet) kadar çökelti çekirdekleri çıkardılar.
Druitt, ekibin daha sonra farklı tortu katmanlarını "kitap gibi" okuyabildiğini söyledi.
"Gördüğünüz şey, karada bildiğimiz tüm patlamalardan kaynaklanan volkanik katmanlardır" dedi. "Volkanın ortaya çıkmasından önce, hâlâ denizaltındayken daha derin seviyelere iniyoruz."
Druitt, araştırmacıların "Santorini'nin ürettiği her şeyden daha büyük ve muhtemelen tüm Helenik volkanik yayın şimdiye kadar yaşadığı en büyük iki patlamadan biri" olan 520.000 yıllık bir patlamanın kalıntılarını daha derin seviyelerde keşfettiğini söyledi.
Bilim insanları araştırma gemisinde Santorini'deki deniz tabanından çıkarılan tortu çekirdeklerini inceliyor.
Communications Earth & Environment dergisinde 15 Ocak'ta yayınlanan araştırmaya göre, patlama en az 21,6 mil küp (90 kilometre küp) volkanik kaya ve kül püskürttü. Karşılaştırıldığında, 2022'deki Tonga patlaması 1,4 mil küp (6 km küp) enkaz üretti.
Druitt, "Orada, Avrupa'nın kalbinde çok daha büyük, 15 kat daha büyük" dedi.
Keşif büyük, çünkü Helenik volkanik yayın muazzam sualtı patlamaları üretme kapasitesine sahip olduğunu gösteriyor. Druitt, "Bu bize Hunga-Tonga'nın çok büyük bir versiyonunu ayrıntılı olarak incelemek için bir örnek veriyor" dedi.
Druitt, Santorini'nin muhtemelen birkaç yüz bin yıl daha bu ölçekte bir patlama görmeyeceğini söyledi. Yanardağ en son 1950'de patlamış ve önemli bir tehdit oluşturmayan lavlar yaymıştı.
Ancak Druitt, magma odasının "önümüzdeki on yıllar ve hatta yüzyıllar boyunca lav patlamalarını ve küçük patlamaları beslemeye devam edeceğini" söyledi.
